آموزش قرآن پایه اول ابتدایی

بسم الله الرّحمن الرّحيم

پيش گفتار

پيامبر اکرم صلّياللّه عليه وآله   :

« همه‌ي موجودات, حتّي ماهي دريا, براي كسي كه قرآن را ياد مي‌دهد و كسي كه قرآن کريم را ياد مي‌گيرد , از خداوند آمرزش مي‌خواهند. »

آنچه در اين پيش‌گفتار و در ادامه در متن كتاب تقديم مي‌شود با هدف ايجاد وحدت رويه و هماهنگي بين گروه مؤلفان و معلمان است و به منظور توفيق بيش‌تر شما در آموزش اين كتاب و آشنايي با اهداف, محتوا, روش تدريس هر يك از بخش‌هاي آن تهيه شده است. اميد است همكاران ارجمند ضمن مطالعه‌ي دقيق اين نوشتار و كاربست راهبردهاي ارائه شده در تدريس هر درس, با ارائه‌ي پيشنهادها و نظرات خود ما را در ارتقاي هر چه بيش‌تر برنامه‌ي درسي قرآن دوره ي ابتدايي و به ويژه در پايه ي اول دبستان ياري نمايند :

شما مي‌توانيد براي هر گونه اظهار نظر و ارائه ي پيشنهاد در اصلاح و ارتقاي طرح همسو سازي برنامه درسي قرآن با برنامه ي درسي ملي با گروه قرآن به نشاني وب سايت و صندوق پستي كه در پيش گفتار كتاب درسي و يا آخر اين جزوه ي آموزشي آمده تماس حاصل نماييد.

اهداف آموزش قرآن در پايه ي اول ابتدايي

طبق مصوبه ي 677 شوراي عالي آموزش و پرورش در تاريخ 7/6/1381 و اهداف برنامه ي درسي آموزش قرآن پايه ي اول ابتدايي دانش آموزان در پايان هر سال اول ابتدايي توانايي هاي زير را كسب مي كنند :

١- به شنيدن قرائت زيباي سوره های کتاب علاقه نشان مي‌دهد.

2- دوست دارد كتاب قرآن خود را پاكيزه نگه دارد.

3- با داستان‌هاي قرآني كتاب آشنا مي‌شود.

4- بامعنای برخی از عبارات ساده قرآن (به زبان کودکانه يا شعر) آشنا می شود.

5- در خواندن آهنگين و جمعي سوره‌هاي كتاب درسي، مشاركت مي‌كند.

6- با گوش دادن به قرائت آيات قرآن و نگاه‌كردن به عبارات آن‌ها، سوره‌هاي كتاب درسي را به صورت ساده يا آهنگين مي‌خواند.

7- برخی از کلمات وعبارات ساده قرآنی کتاب را بر اساس سير سوادآموزی فارسی می خواند.

تغييرات برنامه‌ي درسي قرآن در طرح همسو سازي با برنامه ي درسي ملي:

 برنامه درسي ملي جمهوري اسلامي ايران، حيطه تغييرات برنامه‌هاي درسي را از سطح مباني و اصول به ساير عناصر و اجزاء برنامه‌هاي درسي تعميم داده است. بر اين اساس، مؤلفين و برنامه‌ريزان محتواي آموزشي موظف بوده‌اند با در نظر داشتن مباني و رويكرد اين برنامه، نسبت به همسوسازي (بازبيني و يا تأليف مجدد) محتواي آموزشي با برنامه درسي ملي اقدام نمايند. لذا، ميزان تغييرات برنامه‌ي درسي پايه ي اول ابتدايي به شرح ذيل اعلام مي‌گردد :

فرايند و مراحل کلّی تدريس

كتاب آموزش قرآن کلاس اول ابتدايي به ميزان يك ساعت در هفته توسط آموزگار پايه تدريس و تمرين مي‌شود. هر درس شامل بخش هاي زير است :

1- تصوير خوانی : در جلسه ی اول هر درس تصوير يل تصاويری در ارتباط با موضوع درس آمده است. از دانش آموزان بخواهيد با دقت به تصوير نگاه کنند و پس از مشورت با دوستان خود نظرشان را درباره ی تصوير بيان کنند.

2- قرائت سوره : در هر يک از دروس سوره ای آمده است که دانش آموزان با نگاه کردن به لوحه ی آموزشی, همراه با نوار آموزشی بار اول گوش می کنند, بار دوم همراه با آن زمزمه می کنند و بار سوم همراه با نوار بلند می خوانند.

3- شعر و سرود : معلم به کمک نوار شعرهايي را که درباره ی موضوع درس و يا ترجمه ی منظوم کودکانه ی سوره آمده را هم خوانی و تمرين می کنند.

4- پيام قرآني : از دانش‌آموزان بخواهيد كه پيام قرآنی را از نوار گوش کنند با هم خوانی نمايند, سپس ترجمه‌ي پيام قرآنی توسط معلم خوانده می شود, آن گاه دانش آموزان به كمك تصوير و يا پرسش‌هايي كه در كتاب آمده, درباره‌ي مفهوم پيام قرآنی با يك ديگر گفت‌وگو و مشورت می كنند و سپس نظر خود را درباره ی پيام و مصاديق آن در زندگي خود براي كلاس بيان می كنند.

5- داستان : در بعضي از دروس به جای پيام قرآني, يک داستان قرآنی آمده است. داستان را به يكي از شيوه‌هاي قصه‌گويي و به زبان ساده و به كمك تصاوير براي دانش‌آموزان تعريف كنيد. از بيان مطالب زائد و غيره مستند بپرهيزيد. از تعدادی از دانش‌آموزان بخواهيد تا هر يك بخشی از داستان را برای دوستانشان بازگو کنند.

6- روخواني : آموزش و تدريس بخش روخوانی قرآن از هفته ی اول دی ماه آغاز می شود؛ اين قسمت از درس به کمک لوحه ی آموزشی انجام می گيرد. توجه به دو موضوع در اين بخش ضروری است :

الف- معلم محترم حتماً بايد با روش صحيح اشاره ی ثابت و متحرک آشنا باشد؛ در غير اين صورت آموزش روخوانی با اختلال جدی رو به رو خواهد بود. مديران محترم مدارس اسامی معلمان دوره نديده را به اداره ی متبوع معرفی کنند.  

ب- تهيه و استفاده از لوحه ی آموزشی در پايه های اول تا سوم دبستان الزامی است؛ لذا بر مديران محترم مدارس واجب است از محل سرانه ی دانش آموزی مدرسه در اسرع وقت نسبت به تهيه ی لوحه اقدام کنند. و معلمان چند دانش‌آموزان براي کلاس, با صدای بلند مي‌خواند و ساير دانش‌آموزان از روي كتاب درسي خود خط مي‌برند.

الگوي هدف‌گذاري در برنامه درسي قرآن ( پايه ی اول ابتدايي )

الگوی تدريس يکدرس کامل     

۱-از کتاب آموزش قرآن  پايه یاول دبستان

درس اول

موضوع درس :

به نام خدا ، بسم الله

اهداف

1-   ايجاد فضاي جذّاب و خاطره ‌انگيز به منظور تقويت انگيزه و علاقه براي يادگيري قرآن

2-   آشنايي با قرآن و برخي از آداب قرآن ( نگهداري، تلاوت و ...)

3-   آگاهي و ايجاد عادت به شروع كارها با نام خدا (گفتن بسم الله الرحمن الرحيم)

4-   آشنايي با معناي بسم الله الرحمن الرحيم و كلمات ساده‌ي مربوط به آن

5-   تقويت علاقه به شنيدن آيات سوره‌ي توحيد از نوار آموزشي

6-   توانايي خواندن سوره‌ي توحيد به صورت دسته‌جمعي

7-   آشنايي با آداب و اخلاق اسلامي در معاشرت با ديگران (سلام كردن)

8-   تفكر درباره‌ي خلقت پديده‌هاي خدا و زيبايي‌هاي طبيعت

9-   آگاهي از محبت خدا به انسان (نعمت پدر و مادر، دريا، كوه و ...)

مواد و رسانه‌ها :

كتاب قرآن و رحل، لوحه‌ي آموزشي، كتاب درسي، نوار آموزشي، وسايل تزئيني.

اهداف ضمني

شعرخواني، همكاري در برگزاري جشن قرآن، تعامل بين خانه و مدرسه، مشاركت در جمع‌خواني سوره‌ي توحيد

راهبردها و روش‌هاي ياددهي – يادگيري

پرسش و پاسخ، مشاهده، همياري و مشاركت، بحث و گفت‌وگو

فعاليت‌هاي ياددهي- يادگيري

جلسه‌ي اول :

1-    برگزاري جشن قرآن

2-    تصويرخواني كتاب

3-    هديه‌ي كتاب درسي قرآن و ساير رسانه‌هاي آموزشي مرتبط (در صورت امكان) به دانش‌آموزان

4-    همخواني شعر به نام خدا بسم الله

جلسه‌ي دوم :

1-    خواندن دسته‌جمعي پيام قرآني

2-    بيان معناي پيام و معناي برخي از كلمات آن

3-    گفت‌وگوي دانش‌آموزان درباره‌ي تصوير و سؤال پيام با يكديگر

جلسه‌ي سوم :

1-    خواندن سوره‌ي توحيد به طور دسته‌جمعي به كمك نوار آموزشي

2-    همخواني شعر سوره‌ي توحيد

3-    طرح پرسش‌هاي ساده از مفاهيم بيان شده در شعر به طور خلاصه

جلسه‌ي چهارم :

1-    يادآوري و تمرين سوره‌ي توحيد به صورت دسته‌جمعي و انفرادي داوطلبان

2-    آموزش پيام (مطابق با روش جلسه‌ي دوم)

3-    اجراي نمايش خلاق با محوريت موضوع پيام قرآني توسط دانش‌آموزان

 

الگوی تدريسيکدرسکامل   2

از کتاب آموزش قرآن پايه یاول دبستان

درس پنجم

موضوع درس :

كودك مسلمان

اهداف

1-   آشنايي متربي با برخي از رفتارهاي اسلامي

2-   آگاهي از ارزش‌هاي ديني (قرآن، رسول و ...)

3-   آشنايي با پيام قرآني نماز (نماز به عنوان يكي از اعمال عبادي)

4-   آشنايي با معناي پيام قرآني و كلمات ساده‌ي مربوط به آن

5-   آشنايي با روخواني كلمات و عبارات ساده‌ي قرآني كتاب درسي

6-   توانايي خواندن سوره‌ي حمد به صورت دسته‌جمعي

7-   تقويت علاقه به شنيدن آيات سوره‌ي حمد از نوار آموزشي

8-   آشنايي با اهميت پاكيزگي و رعايت آن در زندگي روزمره

مواد و رسانه‌ها :

لوحه‌ي آموزشي، نوار آموزشي، كتاب درسي، سجاده‌ي نماز، تصاوير مربوط به نماز و پاكيزگي.

اهداف ضمني

شعرخواني، همكاري در روخواني كلمات و عبارات ساده‌ي قرآني، مشاركت در جمع‌خواني سوره‌ي حمد

راهبردها و روش‌هاي ياددهي – يادگيري

بحث و گفت‌وگو، پرسش و پاسخ، همياري و مشاركت.

فعاليت‌هاي ياددهي – يادگيري

جلسه‌ي اول :

1-    تصويرخواني كتاب

2-    همخواني شعر «بچه مسلمان»

3-    خواندن دسته‌جمعي پيام قرآني و بيان معناي آن

4-    گفت‌وگوي دانش‌آموزان درباره‌ي تصوير پيام

5-    خواندن كلمات و عبارات قرآني كتاب درسي به صورت دسته‌جمعي با اشاره‌ي آموزگار

جلسه‌ي دوم :

1-    خواندن بخش اول آيات 1 تا 4 سوره‌ي حمد به طور دسته‌جمعي به كمك نوار آموزشي

2-    همخواني شعر سوره‌ي حمد

3-    طرح پرسش‌هاي ساده از مفاهيم بيان شده در شعر به طور خلاصه

جلسه‌ي سوم :

1-    يادآوري و تمرين آيات 1 تا 4 سوره‌ي حمد به صورت دسته‌جمعي و انفرادي داوطلبان

2-    خواندن بخش دوم آيات سوره‌ي حمد (آيات 5 تا 7) به طور دسته‌جمعي به كمك نوار آموزشي

3-    خواندن و تمرين عبارات قرآني كتاب درسي به صورت دسته‌جمعي با اشاره‌ي آموزگار

جلسه‌ي چهارم :

1-    يادآوري و تمرين آيات 5 تا 7 سوره‌ي حمد به طور دسته‌جمعي و به كمك نوار آموزشي

2-    خواندن دسته‌جمعي پيام قرآني و بيان معناي آن

3-    انجام فعاليت مربوط به پيام قرآني توسط دانش‌آموزان

4-    خواندن و تمرين جدول تركيب حروف و حركات و عبارات قرآني

ر فع اشكالاتروخواني

عموم اشكالات روخواني دانش‌آموزان به ضعف مهارت روخواني يا به عدم دقت, شتابزدگي, اضطراب و عدم اعتماد به نفس مربوط است. آموزگار بايد با روش‌هاي گوناگون متناسب با هر اشكال آشنا باشد تا به روش صحيح اشكال دانش‌آموزان را برطرف سازد و مهارت روخواني دانش‌آموزان را افزايش دهد.

توجه به اصول زير براي توفيق بيش‌تر در رفع اشكالات روخواني دانش‌آموزان ضروري است.

1-    رفع اشكال همراه با تشويق دانش‌آموز نسبت به آن‌چه صحيح خوانده است, انجام شود تا موجب تقويت اعتماد به نفس او گردد.

2-    رفع اشكال بايد به نحوي انجام شود كه موجب اضطراب دانش‌آموز نشود.

3-    حتي ‌الامكان خود دانش‌آموز, اشكال خويش را برطرف كند.

4-    رفع اشكال, موجب صرف وقت بيش از حد نشود.

5-    تسلّط آموزگار بر روخواني متن درس, موجب تشخيص بهتر اشكالات و رفع آن‌ها مي‌شود.

6-     آموزگار نبايد بلافاصله, حالت صحيح كلمه را بخواند و نيز از دانش‌آموزان بخواهد كه آن‌ها هم, چنين كاري كنند.

7-     رفع برخي از اشكالات به تمرين بيش‌تر و مرور زمان نياز دارد و نبايد انتظار داشت همه ی‌ آنها بلافاصله برطرف شود.

روش رفع اشكالات روخواني دانش‌آموزان

با توجه به اصول فوق, آموزگار يكي از روش‌هاي زير يا تركيبي از آن‌ها را براي رفع اشكال انتخاب مي‌كند. اين روش‌ها عبارتند از :

1-    درحين خواندن دانش‌آموز, تذكر نمي‌دهيم, بلكه صبر مي‌كنيم تا پس از وقف در پايان کلمه يا عبارت تذكر لازم داده شود.

2-    با تشويق دانش‌آموز, از او مي‌خواهيم كه همان عبارت را با دقّت بيش‌تر دوباره بخواند. اين شيوه‌ي اشكال گرفتن, بيش‌تر زماني مفيد است كه اشكال دانش‌آموز, به علت عدم دقت كافي يا شتابزدگي در خواندن باشد.

3-    توجه دانش‌آموز را به كلمه‌ي غلط خوانده شده جلب كرده و با طرح سؤال, شكل صحيح و غلط كلمه را مقايسه مي‌كنيم و از او مي‌خواهيم تا شكل صحيح را بگويد. آن‌گاه او را تشويق می کنيم.

4-   اگر به نظر مي‌رسد كلمه يا عبارت غلط خوانده شده مشكل است, آموزگار كلمه يا عبارت را روي تخته نوشته و از دانش‌آموز مي‌خواهد تا با اشاره‌ي او, آن كلمه يا عبارت را به صورت بخش‌بخش بخواند.

تذكر :

بعضي از دانش‌آموزان لكنت زبان دارند و کلمه و عبارات را با مكث, تكرار و به كندي مي‌خوانند. آموزگار ضمن برخورد لطيف, مناسب و طبيعي سعي مي‌كند آن‌ها در انظار بقيه خجالت‌زده و مورد تمسخر قرار نگيرند.

ارز‌يابي

درس قرآن در پايه های اول دوم ابتدايي به صورت کيفی – توصيفی است. برای آشنايي بيشت تر به دستور العمل شماره ی 34/1790/240 مورخ 25/7/1383 مراجعه کنيد. ضمناً اين دستور العمل در کتاب راهنمای معلم آموزش قرآن پايه ی اول ابتدايي کد 1/ 53 در بخش پيوست آمده است.

فهرست اهداف، نشانه‌هاي تحقّق و سطوح عملكردي درس قرآن پايه ی اول ابتدايي

قرآن در تابستان

يكي از لوازم مهم يادگيري قرآن, استمرار خواندن آن حتي در فصل تابستان است, از اين‌رو در كتاب‌هاي آموزش قرآن دوره‌ي ابتدايي بخش با عنوان «درس آخر» قرآن در تابستان آمده شده است.

خوب است معلم گرامی از درس پنجم به بعد برای ارتقای مهارت روخوانی دانش آموزان, آنان را به خواندن عبارات و آيات بخش قرآن در تابستان تشويق کند.

هدف :

1-    تشويق دانش‌آموزان به خواندن مستمر قرآن كريم

2-    تلاش براي ايجاد فرهنگ خواندن روزانه‌ي قرآن در جامعه

روش آموزش

1-    تعدادي از دانش‌آموزان متن درس آخر را مي‌خوانند.

2-    معلم ضمن ارائه‌ي توضيحات, دانش‌آموزان را به خواندن عبارات و آيات تشويق مي‌كند.

3-    خوب است معلم از دانش‌آموزان كلاس بخواهد براي خواندن قرآن در تابستان تعهد اخلاقي و شفاهي بدهند.

4-    اين نكته ( بند سوم ) را به شيوه ی مناسب و موثّر به اطلاع والدين دانش‌آموزان نيز برسانيد.

5-    دانش‌آموزان را به حفظ و نگهداري و احترام به كتاب درسي قرآن تشويق کنيد و از آن ها بخواهيد كه پس از اتمام تابستان و خواندن آيات و عبارات قرآنی بخش قرآن در تابستان, اين كتاب را در قفسه‌ي كتاب‌هاي خود به خوبي نگهداري كنند و يا آن را به مدرسه و يا مسجد محل تحويل دهند.

برخی ملاحظات اجرايي برنامه ی ارتقاء آموزش قرآن پايه ی اول ابتدايي

    با توجه به تصويب و اجرای طرح همسو سازی برنامه ي آموزش قرآن با برنامه دزسی ملی، اين طرح از ابتدای سال تحصيلي 91-90 در كليه ي مدارس ابتدايي كشور به اجرا در خواهد آمد. از اين رو مدرسان محترم قرآن ضروري است در جهت همكاري هر چه بيش تر با اين طرح، نكات زير را با دقت پيگيري و به انجام رسانند :

1- در برگزاري دوره ی آموزش ضمن خدمت آموزگاران پايه ي اول ابتدايي, بلافاصله پس از دريافت كتاب‌هاي جديد التاليف آموزش قرآن (كُد 1/4) در استان و منطقه ی محل خدمت خود, اهتمام جدي داشته باشيد.

    2- دريافت كتاب جديد آموزش قرآن پايه ی اول ابتدايي (كُد 1/4) مطابق جدول سهميه از انبار كتاب‌هاي درسي استان و توزيع هر چه سريع تر آن ها در بين مدرسان قرآن به صورت رايگان بر عهده ی اداره ی ضمن خدمت منطقه خواهد بود.

۳- با توجه به نياز آموزگاران به آموزش عملي و برگزاري كلاس‌هاي دوره ی مذكور به صورت كارگاهي، حضور بيش از 30 نفر در يك كلاس با اهداف برگزاري دوره مغاير است.

     4- حضور كليه ی آموزگاران پايه ي اول ابتدايي، در دوره ي آموزش ضمن خدمت پيش‌بيني شده ضروري است.

     5- مناسب‌ترين زمان و شكل برگزاري دوره آموزش آموزگاران در روزهاي غيرتعطيل و حداكثر 4 ساعت در يك نيم روز است.

    6- مدرسان محترم به جای برگزاری دوره ها به صورت طولی, بهتر است چند دوره را هم زمان و در عرض هم شروع کنند تا تمامی آموزگاران تحت پوشش با روند کلی آموزش و تدريس کتاب جديد التاليف تا پيش از آغاز سال تحصيلي آشنا شوند.

    7- بازديد مدرسان محترم استان از كلاس‌هاي درس آموزش قرآن آموزگاران موجب دلگرمي و نيز تقويت انگيزه آموزگاران عزيز خواهد شد.

8- تجربه نشان می دهد عده ی قابل توجهی از آموزگاران به دليل اين که با مبانی برنامه ی درسی و علل تغيير کتاب درسی آشنا نيستند علی رغم تلاش در امر تدريس, توفيق چندانی را به دست نمی آورند؛ از اين رو مدرسان نسبت به توجيه و تفهيم مبانی برنامه ی ارتقاء آموزش قرآن تلاش بيش تری مبذول کنند.

۹- برگزاري جلسات توجيهي براي والدين دانش‌آموزان با مشارکت مدرسان قرآن به منظور آشنايي بيش تر ايشان با چگونگي همكاري و كمك به فرزندان خود, توصيه و تأكيد می شود. دو صفحه از مقدمه و پيش گفتار کتاب درسی دانش آموز به اين امر اختصاص دارد.

10- هم چنـين مناسب است در جهت اشاعه ي برنامه ي درسي پايه ي اول ابتدايي موارد زير را مورد توجه جدي قرار دهيم :

1-    آموزش مهارت خواندن قرآن کريم, اصلی ترين هدف دوره ی ابتدايي است.

2-    معلم ابتدايي, بهترين « آموزگار قرآن » در آموزش مهارت روخوانی قرآن است.

3- « جشن شکوفه های قرآن کلاس اولی ها » در روز جهانی کودک (16 مهرماه هرسال ) با شکوه برگزار شود.

4- نقش اولياي دانش آموزان ( به ويژه نقش الگويي ايشان ) در پيش برد برنامه ي درسي قرآن مهم تلقی شود.

5- وسايل آموزشی و کمک آموزشي درس قرآن را از قبيل لوح و نوار آموزشی به موقع در دسترس آموزگاران محترم پايه ی اول ابتدايي قرار داده شود. اين مهم وظيفه ی مدير محترم مدرسه است.

6-    کتاب « راهنماي معلّم قرآن پايه ی اول ابتدايي» - کد 1/53 برای آموزگاران تهيه شود.

7-    فيلم « روش آموزش قرآن پايه ی اول ابتدايي » تهيه و در اختيار آموزگاران قرار داده شود..

8-    نرم افزار « آموزش قرآن پايه ی اول » تهيه و در اختيار دانش آموزان قرار گيرد.

9-    سی دی « کتاب گويا » در اختيار دانش آموزان قرار گيرد.

10-خبر برنامه ي راديويي « قرآن در مدرسه » که روزهای دوشنبه از ساعت 30/15 تا 30/ 16 به صورت زنده پخش می شود به شيوه ی مناسب به معلمان, مديران و اوليای دانش آموزان اطلاع رسانی شود.

11-کتاب « مباني و روش آموزش قرآن دوره ی ابتدايي » - کد 6011 تهيه و در اختيار مدارس قرار گيرد..

12-جشنوره ی الگوهاي مناسب تدريس قرآن با توجه به مبانی و روش های آموزش قرآن و طرح همسو سازی با برنامه ی درسی ملی, کيفيت بخشی شود.

13- راه کارهاي انس دائمي و روزانه ی دانش آموزان با قرآن کريم مورد بحث و بررسی در شورای آموزگاران مدرسه قرار گيرد.

14-معلمان، مديران و مدارس موفق در اجرای طرح همسوسازی به نحو مناسب تشويق شوند.