عوامل مختلفي در ارتقاي كمي و كيفي حفظ قرآن مؤثراند. مهم‌ترين اين عوامل بيان مي‌شود.
1ـ برنامه‌ريزي:
براي انجام هر كاري لازم است برنامه متناسب با آن در نظر گرفته و به آن عمل شود. هر چه قدر نوع كار حساس‌تر و دقيق‌تر باشد، برنامه‌ريزي براي انجام آن از حساسيت و دقت بالاتري برخوردار مي‌باشد.
براي حفظ قرآن كه از يك سو امري معنوي و از سوي ديگر امري متناسب با استعداد انسان مي‌باشد، بايد با توجه به حساسيت‌هاي موجود، برنامه‌ريزي صورت گيرد.
در برنامه حفظ قرآن توجه به اين موارد ضروري است:
1ـ توجه به سرعت متناسب
در اوايل كار حفظ، بايد سرعت كمتر باشد و به مرور زمان و بسته به توان فردي، به سرعت افزوده شود.
2ـ استمرار و تداوم
در برنامه حفظ بايد استمرار در نظر گرفته شود. در هر روز هفته ميزان مشخصي از آيات در برنامه حفظ گنجانده و يك روز نيز براي مرور كامل محفوظات هفته، رفع اشكالات احتمالي و جبران عقب‌ماندگي‌هاي هفته در نظر گرفته مي‌شود.
3ـ تناوب تنظيم برنامه
در هفته‌ها و ماه‌هاي اول آغاز حفظ، بهتر است برنامه، حداكثر هفته‌اي يك بار تنظيم شود. پس از عادي شدن روال حفظ و تنظيم سرعت، مي‌توان برنامه را به صورت ماهانه تنظيم كرد.
4ـ مقيد بودن به برنامه حفظ
بهترين برنامه چنانچه مورد عمل قرار نگيرد ارزش ندارد. توصيه مي‌شود برنامه تنظيم شده حفظ را چنان عمل كنيد كه نياز به جبران كمبودهاي آن در دوره‌هاي زماني بعدي نباشد.
نمونه‌اي از برنامه حفظ:
برنامه شانزده هفته‌اي انتهاي كتاب نمونه مناسبي براي آغاز حفظ از جزء سي‌ام قرآن مطابق برنامه مصوب دارالقرآن مي‌باشد.
براي درك نكات بيشتر اين برنامه، قرآن كريم (مطابق صفحه‌بندي 604 صفحه‌اي) را مقابل خود باز كرده و ريز برنامه را مرور مي‌كنيم:
1ـ روزهاي اول، ميزان محفوظات كمتر است و ميزان آيات حفظ شده به مرور تا چند سطر قرآن در روزهاي آخر برنامه، افزايش مي‌يابد.
2ـ برنامه طوري تنظيم شده كه حتي‌الامكان ارتباط و اتصال بين موضوعات آيات، در ميزان حفظ روزانه در نظر گرفته شود.
تقسيم موضوعات جزئي سوره نبأ عبارت‌اند از:
آيات 1 تا 5 (مسئله قيامت)
آيات 6 تا 16 (برخي از نعمت‌هاي خدا در جهان)
آيات 17 تا 20 (نشانه‌هايي از آغاز قيامت)
آيات 21 تا 30 (بخشي از عذاب‌هاي كافران در آخرت)
آيات 31 تا 36 (بخشي از نعمت‌هاي پرهيزگاران در آخرت)
آيات 37 تا آخر (نكاتي در باره قيامت)
همان‌طور كه مي‌بينيد در برنامه حفظ، پايان آيات حفظ شده در هيچ روزي آيات 5، 16، 20، 30 يا 36 نيست.
در ساير سوره‌ها نيز اين نكته لحاظ مي‌شود.
علت در نظر گرفتن اين نكته آن است كه حافظ براي تقويت و تثبيت اتصال بين آيات حفظ شده لازم است اتصال بين موضوعات را در نظر بگيرد.
3ـ همانند پيشين، آيات حفظ شده در هر روز طوري تنظيم شده كه در هيچ روزي ختم به صفحه نمي‌شود مگر اين كه پايان سوره باشد. مثلاً صفحه 582 به آيه 30 سوره نبأ و صفحه 583 به آيه 15 سوره نازعات ختم مي‌شود. در هيچ روزي پايان آيات حفظ شده، اين دو آيه نيست.
علت توصيه به اين نكته نيز همانند مورد قبل است يعني حفظ اتصال بين صفحات حفظ شده قرآن.
2ـ پشتكار:
داشتن پشتكار براي حفظ مطلوب لازم است. اگر پشتكار كافي در حافظ وجود نداشته باشد، انگيزه‌هاي مثبت به تنهايي نمي‌توانند وي را در اين مسير نگه دارند.
3ـ تسلط بر تجويد:
قبلاً گفتيم تجويد عمومي براي حفظ ضروري است. اينك اضافه مي‌كنيم كه تجويد كامل براي حفظ مفيد است. كسي كه قرآن را با رعايت قواعد تجويد حفظ مي‌كند، حفظ منسجم و مطلوب‌تري خواهد داشت.
آموزش تجويد مطابق آنچه در سطوح درسي دارالقرآن وجود دارد، اين هدف را تأمين مي‌كند.
پرسش:
1ـ به چه علت توصيه شده است در برنامه روزانه حفظ، ختم حفظ روزانه به پايان صفحه صورت نگيرد؟
2ـ چه ميزان تجويد براي حافظ قرآن الزامي است؟
3ـ در برنامه‌ريزي براي حفظ قرآن چه نكاتي بايد مورد نظر باشد؟
4ـ بر اساس اصول مطرح شده در درس، براي كسي كه مي‌خواهد جزء سي‌ام قرآن را در طول يك ماه حفظ كند برنامه‌اي تدوين كنيد.