مقدمه
قال رسول اللهِ صلي الله عليه وآله:«ما مِنْ مُؤْمِنٍ ذَكَراً اَوْ اأنْثي، حُرّاً اَوْ مَمْلُوكاً اِلاّ وَللهِ عَلَيْهِ حَقٌّ واجِبٌ اَنْ يَتَعَلَّمَ مِنَ الْقُرْآنِ»1
پيامبر اكرم «صلي الله عليه وآله» ميفرمايد: هيچ زن و مرد مؤمني نيست، چه آزاده و چه برده مگر اين كه خداوند بر او حقّ واجبي درد كه بايد (به اندازة توانش) قرآن را بياموزد.
در احاديث اسلامي براي تعليم و تعلّم قرآن كريم سفارش بسياري شده و براي آن اجر و پاداش فراواني در نظر گرفته شده است و اين امر مسلمانان را بر آن داشته تا به عنوان يك تكليف الهي قرآن را بياموزند و به ديگران نيز آموزش دهند.
براي آموزش قرآن در هر كشوري، با توجّه به مشتركات حروف و قواعد خواندن و نوشتن آنها با قرآن، شيوههاي متفاوتي به كار گرفته ميشود. اين شيوهها با توجه به پيشرفت فنون آموزش و ابتكار و خلاّقيّت معلّمين مؤمن و متعهّد، هميشه در حال تكامل و پيشرفت بوده و ميباشد. سعي همه بر اين است كه در كوتاهترين مدّت، مسلمانان را با قرائت صحيح قرآن كريم آشنا كنند تا در پرتو آشنايي با معارف آن، در صراط مستقيم قرار گيرند و از نور هدايتش بهرهمند گردند.
علماي شيعه از صدر اسلام تا كنون قدمهاي مثبتي در امر صحيح خواني و آموزش قرآن كريم برداشتهاند، اوّلين قدم در امر صحيح خوانيِ قرآن كريم توسط ابوالاسود دُؤَلي از شيعيان و شاگردان برجسته اميرالمؤمنين حضرت علي بن ابيطالب عليه السلام برداشته شد، سپس توسّط دو تن از شاگردانش به نامهاي نصر بن عاصم و يحيي بن يعمر تكميل گرديد، و در اواخر قرن دوّم هجري، علامتهايي كه امروزه در قرآن به كار گرفته ميشود، توسط خليل بن احمد فراهيدي از شيعيان اهل بيت عصمت و طهارت عليهم السلام براي سهولت در قرائت و آموزش قرآن انتخاب شد.
در ايران با توجّه به مشتركات فراوان الفباي فارسي و قواعد خواندن و نوشتن آن با قرآن، قدمهاي مثبتي برداشته شده به خصوص در چند دهة اخير، روشهاي سادهاي جهت آموزش روخواني قرآن كريم ارائه شده و كتابهاي متعددي در اين باره منتشر گرديده است كه هر كدام به نوبة خود داراي محاسني ميباشد.
در كتابهاي تهيّه شده كمتر به سن و سال و سطح معلومات افراد توجّه شده و بيشتر آنها، علامتها و قواعد روخواني قرآن كريم را به صورت يكسان و با تمرين كم نوشتهاند؛ براي رفع اين نقيصه جزوة آموزش قرآن را در دو سطح تهيه كرديم، سطح1 براي كلاسهاي ابتدايي با استفاده از مطالبي كه در كلاس اوّل ابتدايي ياد گرفتهاند و با لحن فارسي تا تضادي با آن چه كه به تازگي ياد گرفتهاند نداشته باشد، سطح 2 براي كلاسهاي راهنمايي و دبيرستان و با بررسي كامل علامتها از نظر شكل، اسم و تلفّظ و بيان لحن عربي آنها و اشاره به علّت تفاوت بعضي از علامتها در قرآنهاي با رسم الخط فارسي با عربي و با توجّه به اين كه بر هر معلّمي لازم است قبل از تدريس، آگاهي كامل بر مواد تدريس و جزئيّات آن داشته باشد اين جزوه را جهت آشنايي بيشتر و راهنمايي معلّمين محترم در امر تدريس آماده كرديم.
سعي ما بر اين است كه اصول و قواعد رسم و ضبط[2] قرآن كريم را بر اساس قرآنهاي موجود در كشورهاي اسلامي «فارسي، عربي، تركي و اردو» را توضيح دهيم تا معلمين قرآن كريم با اصول نگارش و علامتگذاري كليه قرآنهاي موجود آشنا شوند؛ و سپس با توجه به اين كه اكثر افراد كشور ما فارس زبانند و قرآنهاي موجود در كشور نيز با رسم الخط فارسي ميباشد، روش تدريس خود را بر اساس همين رسم الخط (فارسي) بيان كردهايم تا ان شاء الله مورد استفاده عموم قرار گيرد.3
بديهي است در صورتي كه معلمين ارجمند تمايل به تدريس ساير رسمالخطها را داشته باشند، ميبايست به قسمت بررسي اصول و قواعد رسم و ضبط قرآنهاي موجود، مراجعه نمايند.
از خداوند متعال عاجزانه خواستارم در رسيدن به اين هدف ياريمان كند.
من الله التّوفيق
--------------------------------------------------------------------------------
1- مستدرك الوسائل، ج1، ص 287
2- رسم القرآن، كيفيت نگارش كلمات قرآن است از نظر حذف و زيادت حروف، وقف و ابتداي كلمات و ...
ضبط القرآن، علامتهايي است كه كيفيت تلفظ صحيح كلمات را از نظر فتحه، كسره، ضمه، سكون، تشديد و ... مشخص ميسازد.
3- مطالبي كه در رابطه با رسم الخطهاي مختلف بيان شده و همچنين بررسي و مقايسه قواعد و مطالب روخواني با قواعد و مطالب مشابه در زبان فارسي، مخصوص معلّمين ميباشد
علي حبيبي