السلام عليك اَيَّتُها المظلومهُ الممنوعَةُ حَقَّها
السَّلامُ عليك يا فاطمةَ الزهراء سيدةنساء العالمين
بازي با فرزندان
يك ياز نيازهاي جسمي و روحي رواني كودك و نوجوان، فراهم نمودن شرايط بازي براي اوست. به همين دليل اسلام بما به نياز فطري كودك يك يدورهي بازي و بازيگري را اختصاص به بخشي از عمر انسان ميدهد. در روايتي از امام صادق عليهالسلام است كه فرمودند : «فرزند خود را تا هفت سال براي بازي كردن آزاد بگذار آنگاه هفت سال در تربيت او جديت كن و هفت سال با خود همراه كن تا واقعيات زندگي را دريابد...1
علاوه بر اين به عنوان يك دستورالعمل اخلاقي و تربيتي از والدين خواسته شده به اقتضاي طبيعت كوكان هنگام ارتباط با آنان خود را كوچك نموده و حالات كودكانه به خود بگيرند يعني در راه رفتن، گفتن و شنيدن با آنان هماهنگ شوند و گاه هم بازي گردند. همبازي شدن با كودكان، انتخاب و معرفي بازيهاي مفيد براي آنان، تهيه لوازم بازي، توجه به كودكان و تربيت آنان در حين بازي با آنان، تنوع بازيها و تحمل آنها و مسائلي از اين نمونه همه مورد توجه حضرت بوده است اين كه كودك براي بازي نياز به هم بازي دارد و هم بازي شدن با او ، بازي را برايش پرشور و جذاب ميكند از يك طرف و از طرف ديگر وي در اين حالت احساس مي كند كه بزرگترها براي او ارزش قائل شدهاند پس سع ميكند با آنان خودماني شود. همچنين بزرگترها براي درك هر چه بهتر روحيات كودك و نوجوان نياز است با او هم بازي شوند. هم در روايات ديني توصيه شده با بچهها روحيهاي كودكانه به حود گيريم و هم در سيرهي پيامبر صلياللهعليهوآلهوسلم و علي عليهالسلام و حضرت زهرا سلامالله عليها هم باز يشدن با امام حسن عليهالسلام و امام حسين عليهالسلام را مشاهده ميكنيم. حضرت زهرا سلاماللهعليها علاوه بر اينكه فرزندان خود را به بازي و مسابقه تشويق و گاهي با آنان به بازي مشغول ميشد، با حركتها و گفتارهاي شيرين مادرانه و بالا و پايين انداختن فرزندان خود آنان را از احساسات پاك مادي سيراب مينمود.
عليرغم اينكه ظهور اسلام در محيطي كاملاً بيفرهنگ و دور از تمدن بود اما برنامه و شيوههاي ارائه شده از طرف اولياي دين هميشه با انسانها از هر تمدن و فرهنگي سازگار است. از جمله مواردي كه در شيوهي تربيت حضرت زهرا سلاماللهعليها جايگاه خاصي داشت تحرك و بازي كودكان بود كه براي سلامتي و رشد كودكان بسيار مناسب و ضروري است . گفته شده بازي در دوران كودكي به منزلهي واكنش كودك در برابر عوامل محيطي و بروز استعدادهاي نهفته است چرا كه تأثيرات آن در كنار تقويت جسم و افزايش بنيه كودك قابل توجه است. همچنين بازي در پرورش نيروي ابداع و ابتكار كودك بينهايت موثر است. بنابراين بازي و تحرك از لوازم تربيت صحيح محسوب ميشود و معصومين عليهمالسلام در خانه به بازي بچهها توجه كافي مبذول ميداشتند. حضرت فاطمه سلاماللهعليها از همان دوران كودكي با فرزندانش همبازي ميشد و به اين نكته توجه داشت كه در بازي انواع الفاظ و حركات مادر سرمشق كودك قرار گيرد. بنابراين بايد از كلمات و جملات مناسبي استفاده كرد . علاوه بر اين بايد در قالب بازي و شوخي، شخصيت كودك را تقويت نموده او را به داشتن مفاخر و ارزشهاي اكتسابي تحريك و تهييج كرد. نقل شده كه حضرت سلاماللهعليها با فرزندش امام حسن عليهالسلام بازي ميكرد و او را بالا و پايين ميانداخت و مي فرمود:
اَشَبهَ اَباكَ يا حَسَنْ وَاخْلَعْ عَنِ الحقِّ الرَّسن وَاعْبُد اِلهاً ذالمِنَن وَلا تُوالِ ذالأحَن
پسرم حسن مانند پدرت باش ريسمان ظلم را از حق بركن، خدايي را بپرست كه صاحب نعمتهاي متعدد است و هيچگاه با افراد منحرف و كجخو دوستي مكن.
همچنين نقل شده كه وقتي فرزندش حسين عليهالسلام را بازي ميداد اينگونه ميفرمود:
أنتَ شبيهٌ بِابي لَسْتَ شبيهاً بعلّيٍ
تو به پدر من پيامبر شبيه هستي و به پدرت شباهت نداري.
طبق همين نقل اين بيت موحضرتجب خنده و تبسم حضرت علي عليهالسلام شد. آري علي عليهالسلام و فاطمه سلاماللهعليها عليرغم تمام مشكلات و گرفتاريهاي موجود در برخورد با كودكان خود را خندان و خوشحال نشان ميدادند تا فرزندان از رواني سالم و روحيهاي قوي و نفسي مطمئن برخوردار شوند. 2
معصومين به خصوص فاطمه زهرا سلاماللهعليها كه الگوي ائمه هستند3به تمام موازين تربيتي توجه ميكردند از جمله:
-رعايت عدالت و مساوات بين فرزندان
-ايجاد روحيهي جهادي و دشمنستيزي در فرزندان كه نمونه آن تربيت جنگاوراني مجاهد همچون امام حسن و امام حسين و زينب كبري عليهمالسلام است.
-ايجاد روحيهي نفاق و بخشش گروهي و خانوادگي در فرزندان (قصهي سورهي هل اَتي)
-تعليم مردم دوستي به فرزندان خود (قصهي نماز و دعاي شب حضرت سلاماللهعليها و پرسش امام حسن عليهالسلام كه چرا مدام در مورد همسايگان دعا ميكني فرمود: پسرم اول همسايگان بعد اهل خانه
-تمرين و تشويق و تربيت عبادي و ديني فرزندان
-مأنوس نمودن فرزندان با مسجد و نماز و دقت در گفتارهاي پيامبر در جهت ارتقاء سطح علمي فرزندان.
اين مورد آخر بسيار جالب توجه براي همهي مادران است حضرت زهرا سلاماللهعليها كه بسيار علاقه به سخنان پدر داشتند اما زحمات زياد و كار منزل مانع از حضور ايشان در مسجد و شنيدن سخنان پيامبر صلياللهعليهوآلهوسلم ميشد و با ترفندي زيركانه با يك تير دو نشانه زدند، ايشان هر روز امام حسن مجتبي عليهالسلام را كه پنج سال بيشتر نداشتند به مسجد مي فرستادند و به او سفارش ميكردند سخنان پدربزرگ را به خاطر بسپارد و بيا براي من بازگو كن. امام حسن عليهالسلام با دقت به سخنان بعد از نماز پيامبر گوش فرا ميداد و آنها را به ذه ميسپرد و به خانه ميآمد. مادر او را ميبوسيد. سخت در آغوش ميگرفت بر روي بلندي مينشاند و گاهي دستمالي بر سر او ميبست(عمامه) و ميگفت: برايم بگو. امروز پدرم رسول خدا صلياللهعليهوآلهوسلم كه جانم فداي او باد چه فرمود؟ امام حسن عليهالسلام هم حرف به حرف صحبتهاي پيامبر صلياللهعليهوآلهوسلم را بازگو ميكرد و چون حضرت علي عليهالسلام به خانه ميامدند . براي ايشان بيان ميكردند. روزي حضرت امير عليهالسلام پرسيدند: اي فاطمه تو به مسجد حاضر نبودي از كجا اين كلمات را فهميدي و حضرا جريان را براي ايشان نقل كردند فرمودند: ميخواهم خودم از او بشنوم.
حضرت زهرا سلاماللهعليها فرمودند: گمان نكنم در حضور شما به سبب كثرت شرم چيزي بگويد. علي عليهالسلام فرمود: پس من در جايي مخفي ميشوم تا كلمات او را بشنوم . اين جريان اتفاق افتاد و حضرت علي عليهالسلام كه در پشت در مخفي شده بودند بياختيار بيرون آمده او را رد بغل گرفته و لب و دهانش را بوسيدند. 4
آري آن عمل فرزند و آن تشويق مادر و اين هم تشويق پدر بزرگوار براي بالا بردن دانش فرزند بسيار جالب توجه بود و ميتواند براي مادران در تربيت كودكان درسهايي در بر داشته باشد.
درسهايي از اين شيوهي تربيتي حضرت زهرا سلامالله عليها در تربيت كودكان
1.از همان سنين كودكي فرزندان مأنوس با مسجد تربيت ميشوند.
2.به خاطر اين عمل مادر، فرزند تشويق ميشد تا همهي مواعظ و كلمات پيامبر صلياللهعليهوآلهوسلم را به ذهن بسپارد.
3.به طور غيرمستقيم به كودك تفهيم ميكردند كه اداء حق علم، نشر آن است.
4.به ما ياد دادند كه با كودكان خود گفتگوهاي علمي داشته باشيم.
5.از كودك ميشود استفادهي علمي برد و در اين راستا بايد او را تشويق كرد.
6.كودكان كلامي شيرين و شنيدني دارند لذا حضرت علي عليهالسلام هم خواستار شنيدن كلام فرزند شدند.
7.مادر ملاحظه روحيات فرزند را نمود و از پدر خواست براي شنيدن صداي حسن عليهالسلام پنهان شوند.
8.اين عمل حضرت زهرا سلاماللهعليها تمرين براي تقويت بيان و تسلط براي سخن حق و عالمانه گفتن است.
9.اين عمل انسان (يعني بخشي از زندگي را تبديل به مدرسه نمودن و معلم و شاگرد شدن اعضاء خانواده و ايجاد امكانات)به نوعي زمينه سازي براي ابراز وجود فرزندان در خانه است.
10.از اين روايت معلوم ميشود فرزندان با مادران راحتتر هستند، لذا مادران بايد بيشتر به جنبههاي تربيتي فرزندانشان بپردازند.
دقت دادن فرزندان به اصل عدالت در قضاوت
از ديگر اصول تربيتي در مورد فرزندان تعليم رعايت عدالت در همهي زمينهها به خصوص قضاوت كردن است. روزي رسول خدا صلياللهعليهوآلهوسلم دربارهي مسابقهي خطاطي به حسن و حسين عليهمالسلام سفارش فرمود: هر كس كه خط او زيباتر است قدرت او نيز بيشتر است. آنان هر كدام خط زيبايي نوشتند اما رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) قضاوت نكرد و آن دو بزرگوار را به مادرشان فاطمه(سلام الله علیها) هدايت فرمود، تا اگر قضاوت نگراني پديد آيد با عاطفهي مادري جبران شود. هر دو خط زيباست و هر كدام در اين مسابقهي هنري شركت كردهاند، چه بايد كرد؟ حضرت (سلام الله علیها) با خود گفت: من چه ميتوانم بكنم و چكونه ميان دو كودكم داوري كنم؟
سرانجام به فكرش رسيد قضاوت نهايي را به تلاش خودشا ن مربوط سازد. فرمود: اي نور ديدگانم! من دانههاي اين گردنبند را با پاره كردن ريسمان آن بر سر شما ميريزم و ميان شما دانههاي گردنبند را پخش ميكنم هر كدام از شما دانههاي بيشتري بگيرد خط او بهتر و قدرت او بيشتر است. 5
چقدر زيبا و مناسب است كه زنان ما از زني كه الگوي همه مردم جهان چه زن و چه مرد است درس بگيرند و فقط در مراسم شاد يو عزاي آنها سخنان هزار بار تكرار را تكرار نكنند. حضرت زهرا (سلام الله علیها) درست است كه عمري كوتاه داشتهاند و در جواني به شهادت رسيدند اما دوران اوج مصيبتهاي حضرتش بعد از شهادت پدر برزگوارش است كه از 75 روز تا 90 روز گفته شده و بقيهي عمر پربركت ايشان-18 سال- پر است از درس و عبرت از زندگي اين بانوي بزرگوار. آيا براستي تا به حال از خود پرسيدهايد: يك روز زندگي حضرت زهرا(سلام الله علیها) چگونه سپري ميشده است؟
از خانهداري- تهيهي معاش- فرزند داري- شوهر داري- دينداري- عبادت كه همه را د رخانه انجام ميدادند و حتي ايشان كلاس علمي و ديني براي همسايگان و زنان ديگر در منزل داشتهاند. بسيار ميشده كه حضرت علي عليهاللسام در ميدان جنگ و در مسافت بودند و كارهاي خارج خانه همچون آب آوردن با مشك به عهدهي خود ايشان ميافتاد. پس بياييد زهزا(سلام الله علیها) را بيشتر و بهتر بشناسيم. 6
منابع:
1- بحارالانوار،ج104، ص95
2- جلوههاي رفتاري حضرت زهرا(س) ،عذرا انصاري،ص37
3- امام زمان(ع) كه خود اسوه و الگوي بهترين انسانها ميباشند در يكي از نامههايشان فرمودهاند: دختر رسول خدا براي من الگويي نمونه است. كوثر ولايت، عبدالرحيم موگهي، ص36 نقل لز بحارالانوار، ج53
4- فضائلالزهرا(س) سيدمحمدتقي مقدم ،ص82
5- نهجالحياة، فرهنگ سخنان فاطمه(س) ،ص76
6- براي اطلاع بيشتر به كتاب فرهنگ فاطميه مهدي نيليپور مراجعه كنيد