درس اخلاق: فاطمه(عليهاالسلام) سعى دارد تا اخلاق اسلامى را عملاً به فرزندان بياموزد. اخلاقى كه در آن جرأت و شجاعت، عفو در عين قدرت، گذشت و ايثار باشد. ایشان به فرزندان درس محبت، درس نيكوكارى ، درس وفادارى به هدف مشروع و همچنين درس رشادت، خلوص، تعاون، حرّيت، احسان، صفا ،تقوى و همه درسهائى كه انسانيت به آنها مفتخر است را دادند.
فاطمه عليهاالسلام پايه هاى اخلاق انسانى، رشادت و جرأت را در فرزندان چنان تحكيم كردند كه حسين بن على(عليه السلام) در روز عاشورا در رمز عدم قبول ذلّت مى فرمايد، خداوند و رسول او به ذلّت اين بيعت رضايت ندارند. دامن هائى كه در آن پرورده شدم (دامن رسول خدا(صلى اللَّه عليه و آله) على مرتضى(عليه السلام) و فاطمه زهرا(عليهاالسلام) اجازه قبول اين ننگ را به من نمى دهد.
اخلاق فاطمه(عليهاالسلام) اخلاقی الهى بود، اخلاق سرافرازى و احساس غرور به خاطر بندگى خدا، اخلاق عزتمندى و جلال و شكوه خداوندى بود، فرزندانش نیز همان ها را گرفتند و در مسير زندگى حال و آينده خود به كار بستند. در دوران اسارت خاندان فاطمه(عليهاالسلام) بعد از واقعه كربلا ديديم كه چگونه در عين اسارت، احساس سرافرازى داشتند و لقمه نان پست فطرت ها را نخوردند و حتى اجازه نداد فرزندان و كودكانشان نيز در عين گرسنگى از آن صدقات استفاده كنند .
درس عملی عبادت خدا:
فاطمه(عليهاالسلام) به فرزندان خود عملاً ياد داد كه چگونه خداى را بندگى كنند و چگونه مطيع و تسليم اوامر او باشند. و اين كار از راه تمرين عملى عبادت بود. زيرا حضرت فاطمه(عليهاالسلام) خود عابده‌اى بى‌مانند و در مقام وجودش پرستش كرده و فرزندانش، چه بسا كه در نيمه هاى شب شاهد حالات او بودند.
روح عبادت چنان در وجود فرزندانش ريشه دوانده بود كه هيچ گامى برنمى داشتند جز بر اساس قاعده و ضابطه عبادت. آنها به درجه اى از رشد عبادى رسيده بودند كه به دنبال عبادت مرجّحه مى رفتند. در حال اعتكاف و در شرف خاتمه دادن آن بودند، ولى رسيدگى به مشكل مردم را از آن مهمتر دانسته و ترك اعتكاف گفتند. [داستان اعتكاف امام حسين(عليه السلام) و مراجعه يك نيازمند.] و يا داستان نماز شب حضرت زينب(سلام الله علیها) در شب يازدهم ماه محرم، آنهم در حالى كه برادران و عزيزان، و حتى فرزندان خود را در واقعه كربلا از دست داده‌اند، این بانوی بزرگوار در زمانی که در برابر آن همه مصائب تنهاست، خيمه هاى آتش زده را شاهد است، با این حال مصائب و اتفاقات او را از نماز شب بازنمى دارند، ایشان توان جسمى نداشته، ولى به صورت نشسته آن را انجام دادند
درس زندگى سازى
و بالاخره فاطمه(عليهاالسلام) به فرزندان خود مفهوم حيات و رمز و راز زندگى را آموخت. و به آنها ياد داد كه گاهى زندگى و عزتمندى آن پس از مرگ است و زمانى در دوران آن. اصل برداشتن هدف معقول در زندگى است كه بفهمد چرا بايد كار كرد و چرا بايد جنگيد و چرا صلح؟ و اصولاً رمز و ملاك انديشيده زيستن در چيست؟ او كوشيد محيط خانه را ميدانى سازد براى عمل كردن تعاليم اسلام و تحقق بخشيدن به آرمان‌هاى مقدس نبى اكرم(صلى اللَّه عليه و آله)، به فرزندان آمادگى فكر و تعقلى داد و كوشيد حياتشان را عقيدتى سازد. درس متانت در عين جهاد، درس قناعت، در عين وفور، درس تحمل در عين توان پيشروى، همچنین درس ايثار در عين نيازمندى شخصى، درس نظم در عين دشوارى و گرفتارى، درس حق دوستى و حق طلبى در عين تحمل مرارتهاى ناشيه از آن... اينها همه از مسائلى هستند كه فاطمه عليهاالسلام آنها را به فرزندان خود آموخت.
اينكه در خانواده ها شخصيت هاى اصلى پديد مى آيند بدان خاطر است كه نظامات اصلى درباره آنها پياده و اعمال مى گردد. فاطمه(عليهاالسلام) نظام اسلامى تربيت را درباره فرزندان پياده كرد و در نتيجه هر كدام چون دنيایى شدند كه در زندگى آينده و تاريخى اسلام نقش هاى مفيد و مثمر ثمرى را پياده كردند.
تربيت در عين كار
اين همه كوشش دقت گذارى فاطمه(عليهاالسلام) درباره فرزندان به خاطر آن نبود كه او را فراغت و آسايشى فوق العاده بود. بلکه اين خدمات را در كنار ديگر مشاغل شخصى و اجتماعى، آن هم در آن برهه از زمان انجام داد. داشتن تصويرى از وضع حيات در آن روزگار، مخصوصاً در دورانى كه فقر و نادارى هم حكومت كند خود عظمت كار او را بيشتر نشان مى دهد .
او بانویی است جوان، مادر چند كودك خردسال، در خانه اى زندگى مى كند كه محقر است، آب را از بيرون بايد به خانه بياورد و از مسافتى نسبتاً دور، گندم يا جو را بايد شخصاً با دستاس آرد كند، خود بايد آن را خمير كند، و نان بپزد، بايد لباس خود و فرزندان را بشويد، با هيزم آتش درست كند، و با دهان در آن بدمد تا آتش شعله ور گردد، خود خانه را جارو كند، شمشير خونين على(عليه السلام) را بشويد، محيط را براى آرامش على(عليه السلام) ساكت سازد. به زنان مدينه درس و مسأله دينى بياموزد، گاهى هم به زخم بندى مجروحان جنگى بپردازد، كارهاى دستى چون پشم ريسى را انجام دهد تا كمكى براى زندگى مشترك باشد.
حضرت فاطمه(عليهاالسلام) نشان داد كه انجام وظايف مادرى با آن امور متناقض نيست، در عين كثرت مشغله مى توان فرزندانى شايسته تربيت كرد و به گفته دكتر بنت الشاطى مى‌توان چون چشمه اى شد كه از سينه كوهى بجوشد و با خود هزاران گوى و گوهر زرين و سيمين بيرون بريزد .