روزه از جمله اعمال عبادي است كه خداوند به آن امر فرموده است و در آن انسان در طول مدت معين و ساعات خاصي از شبانه‌روز به قصد قربت، از خوردن و آشاميدن و ... دست مي‌كشد.
روزه در گام اول عبارت است از حفظ شكم از خوردن و آشاميدن و رعايت آداب ظاهري روزه و در گام بعد حفظ زبان، گوش، چشم، دست، پا و ساير اعضاء و جوارح از گناهان را در برمي‌گيرد كه در صورت عدم رعايت آنها، روزه باطل مي‌گردد. اما همه‌ي اينها بهانه‌اي است تا انسان بيشتر به نفس خود توجه پيدا كند زيرا هدف نهايي روزه اين است كه انسان به تقوا برسد. در اين رابطه حضرت علي عليه‌السلام مي فرمايند: «روزه دل با ارزش‌تر از روزهي زبان و روزهي زبان، با ارزش تر از روزهي شكم است».
اما در پاسخ به اين سؤال كه روزه چه آثار و فوايدي دارد، بايد گفت : خداوند متعال به روحيه طبيعت و بشر توجه داشته و براساس آن روزه را براي او مقرر نموده است. روزه آثار ظاهري و باطني فراواني را در پي دارد. اين فريضه حداقل در اولين پيامد خود، به انسان سلامتي مي‌دهد.
درست است كه آدمي تاب گرسنگي زياد را ندارد و اسلام هم نخواسته است كه انسان خود را در تحمل گرسنگي به زحمت اندازد، بلكه حتي در بعضي روايات رسيده است:«اللهم اعوذ بك من الجوع؛ خدايا از گرسنگي به تو پناه مي‌برم.» ولي در عين حال بايد متوجه بود، كه مقداري از گرسنگي براي انسان لازم است! و فوايد بسياري دربردارد، برعكس پرخوري و سيري كه بيماريهاي زيادي به همراه مي‌آورد.
از نظر بهداشت و تندرستي بايد غذا كم‌تر مصرف شود و در حالي كه هنوز اشتها وجود دارد، دست از غذاخوردن كشيد. به تجربه ثابت شده است افرادي كه كم مي‌خورند از كساني كه هميشه سير مي‌خورند سالم و تندرست‌تر مي‌باشند. حضرت علي عليه‌السلام در مورد پيشگيري از ابتلا به بيماريها به فرزندش امام حسن مجتبي عليه‌السلام چنين فرموده‌اند:«مي‌خواهي تو را به چهار خصلت آگاه كنم كه از طب (و مراجعه به طبيب) بي‌نياز گردي؟ فرمود: آري. آن‌گاه حضرت فرمودند: بر سر غذا منشين مگر آن كه گرسنه باشي و از غذا خوردن دست بكش در حالي كه هنوز سير نشده‌اي و غذا را كاملاً بجو و با شكم پر به بستر مرو»
از طرفي ديگر در اسلام با قراردادن فريضه‌ي يك ماهه‌ي روزه به درمان و معالجه‌ي بيماريها پرداخته است. چرا كه در اين مدت خانه‌تكاني كاملي از بدن انسان به عمل مي‌آيد و مواد و چربيهاي ذخيره شده در يدن به مصرف سوخت و ساز مي‌رسد و در تمام دستگاهها و سلولهاي بدن نظافت كامل صورت مي‌گيرد.
دكتر پاك‌نژاد در كتاب «اولين دانشگاه و آخرين پيامبر» مي‌نويسد: در ظرف مدت يك ماه روزه‌داري آدمي دارنده‌ي يك بدن تازه تعمير شده و آزاد گرديده از قيد و بند سموم رها شده است.
دكتر كارلوي آمريكايي نيز چنين مي‌گويد: «هر شخص بيمار بايد هر سال مدتي از غذا پرهيز كند زيرا مادامي كه غذا به شما مي‌رسد ميكروبها در حال رشد است ولي هنگامي كه از غذا پرهيز ميكند ميكروبها رو به ضعف مي‌روند. سپس ادامه مي‌دهد كه: روزه‌داري كه اسلام واجب كرده بزرگتريت ضامن سلامتي مي‌باشد.» 1
الكسي سوفورين در كتاب خود مي‌نويسد: نود و پنج درصد بيماريهاي مردم از شكم خوارگي و سوء تغذيه سرچشمه مي‌گيرد.... آن‌گاه كه انسان امساك ميكند و دوران روزهي كامل خود را مي‌گذراند، بدن كم‌كم از غذاهاي ذخيره شده استفاده ميكند و از اندوخته هاي داخلي براي انرژي مصرفي خود بهره‌برداري مي نمايد.
اين دانشمند بسياري از بيماريها را نام مي‌برد كه توانسته است به وسيله ي روزه معالجه كند، او در مورد روزه چنين مي‌گويد: آثار روزه بسيار عجيب است و بايد گفت روزه اعجاز ميكند. در مان از طريق روزه فوائد ويژه‌اي دارد..... بلكه بيماري‌هايي كه مربوط به اصول جسم انساني است و با سلولهاي جسم آميخته شده همانند سرطان، طاعون، سفليس و... را نيز شفا مي‌دهد. 2
روزه در سلامت معده و پاكسازي آن از انواع غذاها كه موجب انواع بيماري‌هاست اثرات فوق‌العاده دارد، تجربه نشان داده است كه اكثر بيماريهاي مزمن و حاد را مي توان به وسيله‌ي روزه بهبود بخشيد، يا از شدت آنها كاست و اينها گوشه اي از فوايد فراوان روزه از نظر بهداشت جسم و سلامت بدن است و البته اين همه ي اهداف روزه نمي‌باشد، اثر مهم آن را حضرت علي عليه‌السلام در حديثي طويل از پيامبر اكرم صلي‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم چنين نقل مي‌فرمايند:« هيچ مؤمني نيست كه ماه رمضان را فقط به حساب خدا روزه بگيرد مگر آن كه خداي تبارك و تعالي هفت خصلت را براي او واجب و لازم گرداند:
1- هر چه حرام در پيكرش باشد محو و ذوب گرداند
2- به رحمت خداي عزوجل نزديك مي‌شود
3- (با روزه خويش) خطاي پدرش حضرت آدم را مي‌پوشاند
4- خداوند لحظات جان كندن را بر وي آسان گرداند
5- از گرسنگي و تشنگي روز قيامت در امان خواهد بود
6- خداي عزوجل از خوراكي‌هاي لذيذ بهشتي او را نصيب دهد
7- خداي عزوجل برائت و بيزاري از آتش دوزخ را به او عطا فرمايد.»3
شخص روزه‌دار در درجه اول با مقاومت در برابر نيرومندترين خواسته‌هاي طبيعي و غريزي خود از خوردن و آشاميدن و... اراده‌ي خود را محكم و تقويت مي‌نمايد و مهم‌ترين عادات خويش را ترك و بر شهوات نفس خود مستقلاً حكومت ميكند.
روزه روح و باطن انسان را از خواهشهاي ناشايسته پاك ميگرداند و صيقل مي‌دهد و صفاي باطن مي‌آورد. زيرا وقتي شكم انسان از غذاهاي خالي شد پرهيزگاري ، امانت‌داري، صداقت و خلاصه انسانيت او تقويت شده و نور ايمان در قلب او تجلي ميكند.
در كتاب «سفينة‌النحات» درباره روزه چنين آمده است: فايده‌ي گرسنگي اين است كه خون قلب را كم ميكند و آن را سفيد مي‌نمايد و در سفيدي قلب ، صفا و نورانيت است . همچنين پيه قلب را آب ميكند و در آب شدن پيه قلب زيادتي رقّت او و رقت قلب كليد سعادت و موجب توجه الطاف حق است كه در حديث قدسي آمده است: «أنت عند المنكرة قلوبهم و المندرسة قبورهم» به علاوه هر قدر خون قلب كم شود مجاري و راههاي دشمن كه شيطان است تنگ‌تر مي‌شود زيرا مجاري شيطان رگ‌هايي است كه پر از شهوت است پس فايده و ثمر گرسنگي در نورانيت قلب امري است ظاهر و هويدا كه به تجربه و امتحان نشان مي‌دهد كه با تكرار آن روز به روز بلكه ساعت به ساعت توجه به خدا و قرب الهي در انسان افزايش مي‌يابد و كم‌كم با پر و بال قوي بر فراز هدفهاي عالي بندگي خداوند پرواز مي‌نمايد و صفاي روح، استقامت، مساوات، عدالت و تمام ابعاد انساني او زياد مي‌گردد.
همچينن يكي از روانشاناسان اروپايي مي‌گويد: عجيب است كه مسئله‌ي پرورش اراده به وسيله‌ي روزه كه امروزه ما بدان توجه داريم قرن‌ها پيش مورد توجه پيشوايان اسلام قرار گرفته، مسلمانان و سربازان صدر اسلام به وسيله‌ي روزه گرفتن خود ر اتقويت نموده و در ميدان جنگ، با حرارت وشجاعت نبرد مي‌كردند و سربازان اسلام غالباً در پرتو شب زنده‌داري به امدادهاي آسماني اميدوار مي‌گرديدند و در سايه‌ي روزه اراده‌ي خود را پرورش داده و از عزمي پولادين برخوردار مي‌شدند.
بنابراين روزه بهترين وسيله براي تقويت اراده مي‌باشد و بر اين اساس عالي‌ترين عامل بازدارنده از معصيت خداوند روزه است.
به اين سخن حكيمانه‌ي حضرت علي عليه‌السلام درباره‌ي روزه گوش فرا دهيد كه مي‌فرمايند: «خداوند بندگانش را با نماز ، زكات، تلاش و روزه‌داري در روزهايي كه واجب شده است حفظ كرده است تا اعضاء و جوارحشان آرام و ديدگانه‌شان خاشع، جان و روانشان فروتن و دلهايشان متواضع گردد و كبر و خودپسندي از آنان رخت بر بندد چرا كه در سجده بهترين جاي صورت را به خاك ماليدن، فروتني آورد و گذراندن اعضاي پرارزش بدن بر زمين اظهار كوچكي كردن است و در روزه گرفتن و چسبيدن شكم‌ها به پشت‌ها عامل خضوع و ناچيز دانستن خويش وجود دارد»4و در جايي ديگر مي‌فرمايد:«والصيام ابتلاء لاخلاص الخلق؛ خداوند روزه را براي آزمايش اخلاص مردم واجب فرموده است.» 5
در پايان با توجه به روايات و به طور خلاصه به برخي از آثار و فوايد روزه اشاره مي‌كنيم: رضايت ومغفرت خداوند، علم و حكمت، تقرب به خداوند، ايجاد حال عبادت و مناجات ، تذكر نسبت به آخرت، توجه نسبت به حال فقرا، صحت جسم، تقويت حافظه، كنترل غريزه شهوت، ايجاد روحيه استقامت و....
اميد آن داريم كه بتوانيم با روزهي واقعي در اين ماه مبارك ، ترك معاصي، اصلاح نفس و... از بركات و آثار اين ماه و فوايد روزه‌داري بهره ببريم و بتوانيم توشه‌اي از اين ضيافت الهي براي سفر ابدي خود برگيريم.
پی نوشت ها
1- به نقل ا زكتاب «نقش روزه در درمان بيماريها» ص16
2- روزه روش نوين براي درمان بماريها ،ص47-65
3- خصال شيخ‌صدوق، ص386
4- نهج‌البلاغه فيض،ص798
5- نهج‌البلاغه ، فيض‌الاسلام حكمت ، 244