ویژگیهای زندگی حضرت زهرا و حضرت علی علیهما السلام
هرشخصی درزندگی خود با فرصت ها وموقعیت های استثنایی روبرومی شود که اندکی تامل وتفکر پیرامون آن، شرایط را به خوبی،تغییر می دهد ودگرگونی بزرگی راموجب می شود.
مهم داشتن فکر واندیشه وتامل است آن هم پیرامون پرسشها یی اساسی وکلیدی.
پرسشهایی ازقبیل اینکه:
چقدر خواسته یا توانسته ایم خویشتن خود را دریابیم وبدان سوی حرکت کنیم که شایسته آنیم ؟
آری همه ما به نوعی با این پرسشها روبرو هستیم وخواه ناخواه به دنبال پاسخ آنها می باشیم.

این فصل ازمقاله می کوشد برای ما که اراده وهمت نموده وازبسیاری تما یلات دل بریده ،گوشه هایی از رفتار وکردار بزرگترین الگوهای آ فرینش ،امیر المومنین حضرت علی علیه السلام وصدیقه طاهره سلام الله علیهارا تبیین کند.

بدون شک با مطالعه وبررسی وژرف اندیشی بیشتر درزندگانی این دو بزرگوار نکات ولطایف بسیاری را دریافت می کنیم که ازمحدوده این نوشتار خارج است.
امام زمان علیه السلام درباره مادر بزرگوارشان .فاطمه زهراءسلام الله علیها می فرمایند:
(دخترگرامی پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم الگوی نیکوتر من است) .(1)

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم او که اسوه آفرینش بود همه را به نگریستن دررفتاروگفتار وکردارحضرت علی علیه السلام توصیه می فرمود وبرولایت ودنباله روی او بارها وبارها ازمسلمانان پیمان گرفتند.
دراین نوشتار نمونه های رفتاری این دو بزرگوار از جنبه همسرداری ایشان، بررسی و عرضه شده.

نصیحت های پیامبر به حضرت فاطمه سلام الله علیها هنگام رفتن به خانه شوهر

دخترم به سخنان مردم گوش مده مبادا نگران باشی که شوهرت فقیراست. فقر برای دیگران سرشکستگی دارد وبر پیغمبران وخاندان او مایه فخراست.
دخترم، پدرت اگر می خواست گنج زمین را مالک می شد ، اما خشنودی خدا را اختیار کرد .دخترم اگر آنچه را پدرت می داند می دانستی دنیا دردیده ات زشت می نمود.(2)
حضرت علی علیه السلام می فرمایند پیغمبرصلی الله علیه و آله و سلم شب عروسی حضرت زهراسلام الله علیها بمن فرمودند:
«به همسرت به لطف ومدارا رفتار کن که او پاره تن من است هرکه اورا بیازارد مرا آزرده است»

سپس فرمود:« شما را بخدا می سپارم ».
بخدا سوگند تا فاطمه زنده بود او را به خشم نیاوردم او نیز کاری نکرد که مرا به خشم آرد هرگاه به وی می نگریستم ،اندوه من برطرف می شد.

خانه داری فاطمه سلام الله علیها

کانون خانه وخانواده مقدس ترین مکان برای رشد انسانها ، و مکتب تربیتی برای ادارۀ امور اجتماعی حساب می آید.
کسانی که دراین آموزشگاه با اصول صحیح انسانی تربیت گردند بدون تردید دراصلاح خود وجامعه می توانند نقش اساسی داشته باشند.
دراین میان نقش سازندگی مادر ، در رشد وتکامل تربیت شد گان اعضای خانواده ، فوق العاده بیشتر است ولذا هرچه مدیریت وآگاهی او دراین زمینه مطلوب باشد فارغ التحصیل آن کانون به همان نسبت ارزشمندخواهد بود
خانم خانه باید ازکمالات تخصصی درحفظ آبروی شوهر، تربیت فرزندان سالم تنظیم امور خانه ،جلب رضایت شوهر و…داشته باشد ومشکلات اقتصادی ونارسائیهای موجود را درک کند وهرچه می گذرد صفا وخوشی به خانواده ببخشد .
حضرت فاطمه زهرا درسنین جوانی به خانه حضرت علی علیه السلام رفت وبا مشکلات فراوان اقتصادی مواجه شد ودریک خانه محقر استیجاری منزل گزید ودسترسی به امکانات زندگی پیدا نکرد ..
ولی به مدریت صحیح خانه داری، عشق وعلاقه شدید علی را به خود جذب میکرد وتمام آن کمبود ها را با صفای دورنی جبران نمود وبچه های بی نظیری به جامعه تحویل داد.

حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها وتقسیم کار درخانه

خانواده ای درزندگی موفق می گردد که به طورمشترک وبرای رسیدن به اهداف مقدس درکانون خانواده تلاش کنند وهیچ کدام از زن وشوهر، ازکار گریزان نباشند .
ولی باید شئون وظایف مشخص باشد وهرکدام به تناسب توان وتخصص وحوصله خویش ، انجام کار را بعهده بگیرند .
حضرت علی علیه السلام وفاطمه سلام الله علیها برای تقسیم کار به حضور پیامبر خد اصلی الله علیه و آله و سلم رسیدند .آن حضرت تکلیف هریک را درامور خانه مشخص فرمودند.
چنانچه حضرت امام باقر علیه السلام می فرمایند:
رسول خداصلی الله علیه و آله و سلم چنین تقسیم کارکردند :
به امیرالمومنین علیه السلام دستوردادند کارهای خارج را انجام دهند وبه دخترش فاطمه سلام الله علیها نیز فرمودند که کارهای داخل خانه را اداره نمایند. (3)

وآن بانوی دو عالم ازاین تقسیم کارشدیداً خوش حال شدند.
امام صادق علیه السلام می فرمایند:
جدم امیرالمومنین علیه السلام درانجام کارهای خانه، هیزم جمع می کرد وآب می کشید و می آورد وجارومی فرمود ومادرم زهراسلام الله علیها نیز جوها را آرد می کرد وسپس خمیر می نمود و آنگاه نان می پخت .(4)
ازاین حدیث استفاده می شود که حضرت امیرالمومنین علیه السلام وفاطمه زهرا سلام الله علیها با انظباط خاصی وظایف خانه را انجام می دادند وکارآنان مشخص بود.
درعین حال مولای متقیان علیه السلام علاوه برکارهای خارج ازخانه درامورداخلی نیز به همسرشان کمک می کردند.

روزی رسول خدا وارد خانه دخترش حضرت زهراسلام الله علیها شد ومشاهده کرد که دخترودامادش هردو مشغول کارند وبه کمک یکدیگر درکنار آسیاب دستی نشسته وبه آرد کردن می پردازند.
پس از سلام واحوال پرسی فرمودند:
کدامیک خسته ترهستید تا من به جای او بنشینم وکاررا به پایان برسانم .حضرت علی علیه السلام عرض کرد یا رسول لله ،دخترت فاطمه سلام الله علیها.
این حدیث نیز می رساند که امیرالمومنین به کارهای مربوط به داخل خانه به حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها کمک می کردند.
حضرت زهراسلام الله علیها علاوه براینکه امورمربوط به خانواده را درداخل وخارج خانه با شوهر تقسیم کرده بود با خادمۀ اهل بیت علیهم السلام(جناب فضّه) نیز کارهای خویش را به طور منظم باتناوب انجام می دادند.

حفظ آبروی خانواده
یکی ازویژه گی های حضرت فاطمه سلام الله علیها این بود که آن بزرگواردرحفظ حریم خانواده به ویژه شوهرش فوق العاده حساس بود وتمام مشکلات ونارسایی را تحمل نموده ولی خم به ابرو نیاورده وآبروی علی را حفظ کرد.
با اینکه شخصیت فاطمه سلام الله علیها درجهان اسلام جایگاه خاصی داشته ودارد ولی درانتقال ازخانه پدر به خانه شوهر، به یک خانه محقر ودورافتاده استیجاری که صاحب آن حارث بن نعمان، بود پناه برد وبه دورازهرگونه امکانات زندگی با خاکهای نرم ، اتاق عروسی را صاف کرد .
اوهرگز محرومیت رفاهی رابه رخ علی نکشید وبه دیگران نگفت .
امیرالمومنین علیه السلام برای رفع گرسنگی خانواده اش به سراغ خانه یک مرد یهودی به نام شمعون رفت ومشکل خود را با او درمیان گذاشت وازاو مقداری جو خواست.
و فرمود :
آیا تو مقداری ازپشم را دربرابر نه کیلو جو دراختیار من قرارمی دهی که دخترپیامبر خدا .فاطمه زهر آنرا برایت بریسد؟
شمعون گفت بلی .
آنگاه حضرت علی علیه السلام پشم وجو را گرفت وبه خانه آورد وجریان را به آن بانوی بزرگوار گفت وآن حضرت نیز (با همه شان وجلالش) کاراستیجاری را پذیرفت وشروع بکار کرد.(5)
(قابل توجه است که فاطمه زهرا سلام الله علیها با مشکلاتی دست وپنجه نرم کرده وعلاوه برکارهای سخت منزل برای شخص یهودی نیز کارکرده وهرگز به رخ حضرت علی علیه السلام نیاورد 

سازش با مشکلات مالی

رسول خداصلی الله علیه و آله و سلم فرمودند:
« ازبرکات اخلاقی وفکری زن خوب این است که، هزینه ومخارجش کم باشد ودراداره خانه ومصرف صرفه جویی کند ویاور و همکارشوهر به حساب آید. »
حضرت علی علیه السلام می فرمایند:
«من درحالی با حضرت زهراسلام الله علیها ازدواج کردم که زیرانداز درخانه نداشتم، درحالی که درهمان تاریخ احسان و بخشش من به نیازمندان بقدری زیاد بود که اگر به بنی هاشم تقسیم می شد همه آنان را غنی وبی نیاز می کرد ».(6)
این حدیث نشان می دهد که حضرت فاطمه سلام الله علیها دختر پیامبرصلی الله علیه و آله و سلم با چه مشکلاتی درخانه حضرت علی علیه السلام دست وپنجه نرم . کرده و خم به ابرو نیاورده.
دریک روایت دیگر ازطریق امام صادق علیه السلام ازجابربن عبدالله انصاری نقل شده که:
« روزی رسول خدا صلی الله علیه و آله و ام سلمه به خانه دخترش فاطمه سلام الله علیها وارد شد ولی زهراسلام الله علیها لباس مناسبی برای پوشیدن نداشتند از این رو چشمان مبارکشان پراز اشک گردید.
حضرت زهراسلام الله علیها با آن وضع ازیک طرف مشغول آرد کردن جو وتهیه نان وازطرفی دیگر به بچه اش شیر می دادند

پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند :
دختر عزیزم این گونه تلخیها را دردنیا برای رسیدن به پاداش وشیرینی های اخروی پذیرا باش وصبر وبردباری را ازدست نده.
آن بانوی گرامی اسلام گفتند :
یا رسوالله سپاس خدایی را که نعمت هایش را ارزانی داشته وباز شکر دربرابرعطایای بی پایان الهی»
دراین حال این آیه نازل شد که:
( ای پیامبر ما آنقدربه تو پاداش خواهیم داد که راضی شوی) .(7)
این حدیث وقضیه تاریخی نشان می دهد که حضرت فاطمه سلام الله علیها دختر رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم دربرابر مشکلات ونارسایی های مالی هیچ گونه تغیّدی نداشته وسپاس الهی را بجا می آورد.

شوهرداری فاطمه
حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها درتمام زمینه ها، برای بانوان وپیروانشان الگوی زندگی بودند
ازجمله شوهرداری وجلب رضایت همسر لذا می توان ازسیرۀ آن حضرت درسها گرفت وصفا وصمیمت کانون خانواده را چندین برابرکرد

ایثار درشوهرداری

روزی امیرالمومنین حضرت علی علیه السلام از فاطمه سلام الله علیها طعام خواستند آن حضرت جواب داد درخانه چیزی نیست جزآنچه که دوروز پیش از آن  استفاده کردیم و من آن را برای خود .حسن وحسین نگه داشته بودم .
حضرت علی علیه السلام فرمودند: چرا در طول دوروز مرا مطلع نکرده ای، تا برایتان چیزی تهیه  کنم؟
حضرت فاطمه سلام الله علیها گفت:
( من ازخدایم شرم کردم تورا به کاری بگمارم که قدرت تهیه وخرید آن را نداری ) (8)
درعبارتی دیگر اینگونه آمده است که
( پدرم به من سفارش کرده که از حضرت حضرت علی علیه السلام چیز درخواست نکن، هرچه او آورد استفاده کن واگرنه تحمل بنما).(9)
از این حدیث درسهایی زیادی می گیریم ، ازجمله اینکه حضرت فاطمه سلام الله علیها خود و فرزندانش گرسنگی شدید کشیده وغذا را به حضرت علی علیه السلام داده اند
این حرکت تعجب آمیز ، ایثار و عشق وعلاقه شدید حضرت زهرا سلام الله علیها به آن حضرت را می رساند .هرچند ممکن است نسبت به بچه های کوچک نیز غذا و طعامی غیراز آن داده باشد.

عشق وعلاقه شدید به امیرالمومنین علیه السلام

فاطمه سلام الله علیها با الهام از دستورات الهی و پدربزرگوارش نسبت به امیرالمومنین فوق العاده علاقه مند بودند وهرگز برخلاف رضای او گام برنمی داشتند.
برخود ایشان در زندگیشان با مولاعلی علیه السلام طوری بود که غمها و غصه های وارده دربیرون ازخانه، با دیدار فاطمه سلام الله علیها برطرف می شد .
حضرت حضرت علی علیه السلام خود دراین باره می فرمایند :
(به خداسوگند من هرگز زهرا را به خشم نیاودرم و او را به کاری مجبورنساختم تا اینکه مرا در فراقش گرفتار ساخت و متقابلاً او نیز مرا خشمگین نساخت و هیچ وقت نافرمانی نکرد وهرگاه من با او دیدار می کردم غمها وغصه هایم ازدلم برطرف می شد) .(10)
این حدیث از عشق وعلاقه شدید متقابل دو همسر معصوم حکایت می کند ، که درطول زندگی آنان نه تنها کوچکترین اختلافی پیش نیامده است بلکه مشکلات خارجی واجتماعی با دیدار محبت آمیز مرتفع می گردید .
به همین جهت بود که چون امیر المومنین علیه السلام را به زورواجبار برای بیعت با غاصبین به مسجد آوردند آن بانوی دوعالم به دنبال علی علیه السلام درکنارقبر رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم  رفتند وفرمودند:
( هرگاه پسرعمویم علی علیه السلام را رها نسازید، سوگند به خدا موهایم را پریشان نموده وپیراهن پدرم را برسرگرفته وشما را نفرین می کنم .
این روایت که ازطریق امام صادق علیه السلام ازحضرت سلمان نقل شده ،آمده است:
( دراین هنگام آثار بلای آسمانی پدیدارگشت وسلمان از فاطمه سلام الله علیها شفاعت کرد که آن حضرت نفرین ننماید .)
همزمان علی علیه السلام را نیز آزاد کردند.) (11)

چنانچه امام صادق می فرماید:
(امّا حضرت الوفات بکت ،فقال لها امیر المومنین:یا سیّدتی!ما یبکیک؟ قالت لما تلقی بعدی . فقال :لا تبکی فو الله انّ ذلک لصغیر عندی …)
«چون وقت شهادت فاطمه سلام الله علیها فرارسید شروع به گریه کرد. حضرت علی علیه السلام با یک تعبیرعا لی وتعجب آمیز پرسیدند:
ای سرورمن چرا گریه می کنی؟ جواب داد:
برای آنکه مشکلاتی که بعد ازمن با آن مواجه خواهی شد … حضرت فرمودند تو گریه نکن همه اینها برای من آسان است .»(12)
تعبیر یا سیدتی دراین حدیث نشان عظمت حضرت فاطمه زهراسلام الله علیها از دیدگاه امیرالمومنین است ، وهم چنین گریه فاطمه سلام الله علیها برای حضرت علی علیه السلام آن، هم درحال مرگ و سکرات آن که معمولا هرکسی به فکرخود می باشد.

وبالاخره چون خبر شهادت زهرا را به علی علیه السلام دادند آن حضرت درحال حرکت ، به زمین افتاد وهرچه خواست بلند شود ممکن نشد . (13)
و نقل دیگری حالت غش به ایشان دست داد.(14)
همه این احادیث و وقایع تاریخی نشان می دهد که درمیان حضرت علی و فاطمه سلام الله علیهما محبت و عشق وعلاقه فوق العاده ای برقراربوده که علی علیه السلام در فراق حضرت فاطمه سلام الله علیها به حالت عش می افتد و صبر و توانش به ناتوانی وکم صبری تبدیل می گردد.
حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها نیز هرگز حضرت علی علیه السلام ، و یاری ایشان را فراموش نمی کنند ودرهنگام سکرات مرگ که لحظات بسیار دشوار به حساب می آید به یاد گرفتاری ومصائب آن حضرت اشک می ریزند.

رضایت فوق العاده حضرت علی علیه السلام از زهرا سلام الله علیها

ازبحثهای پیشین استفاده شده که علی علیه السلام از فاطمه سلام الله علیها فوق العاده راضی وخوشنود بود زیرا آن حضرت یک انسان معصوم وبی لغزش بود وهرگز کاری برخلاف رضای امیرالمومنین انجام نمی داد.
ولی درعین حال حضرت فاطمه سلام الله علیها درهنگام فراق، درضمن وصایای خود به آن حضرت خواستند قلب مبارک علی علیه السلام بار دیگر درمورد خود راضی ترنمایند ولذاعراض کردند : ای پسرعموی پیامبر، من هرگز به تو دروغ نگفتم ، خیانت نکردم وبه مخالفت تو برنخاستم ، حضرت علی علیه السلام چون این سخنان را شنید فرمود :
(معاذالله،انت اعظم بالله و ابرّواتقی واکرم واشدّ خوفاً من الله قد عزّ علیّ مفارقتک و تفقدّک الّا انّه امر لا بدّمنه …)
پناه به خدا، تو نسبت به امورواحکام الهی داناتری ، نیکوکاری ، تقوا وتقرب وخشیت تو از خدا بیشتراست این را بدان که جدایی و مفارقت تو فوق العاده برای من سنگین است ولی این کارچاره پذیرنیست.)(15)
این فرازها ، نشان می دهد که آن بانوی گرانقدر ،آنقدر برای مولای متقیان عظمت قائل است که درمقام کسب رضایت خاطر مولاست هرچند کارخلاف وقصورجزیی نیز از او صادرنشده بود ، وبه این مناسبت بود که امیرالمومنین چون پیکرپاک فاطمه سلام الله علیهارا برخاک سپرد  دست به سوی آسمان برداشت ودرحق زهرا چنین دعا کرد:
(اللهم انّی راض عن ابنه نبیک . الهم انّهاقداوحشت فا نسها اللهم انّها قد هجرت فصلها .الّلهم انها قد ظلمت فاحکم لهم وانت خیر الحاکمین.)
(خدایا من ازدخترپیامبرن راضی هستم .بارالها فاطمه سلام الله علیها نگران ومضطرب بود وتواو را آرامش بخش خداوندا! زهرا ازدوستان وفرزندان مفارقت کرد تو اورا وصل کن، پرودگارا به فاطمه سلام الله علیها ظلم کردند تو خود حاکم باش.)(16)
همه این فرازها نشان می دهد :
حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها با داشتن مقام عصمت، نسبت به حقوق شوهر چقدر ارزش قائل بودند وچه سان نگران بود اند که نسبت به مقام  شوهرشان علی بن ابی طالب علیه السلام مسئول باشد و لذا حضرت علی علیه السلام رضایت خویش را درمورد فاطمه سلام الله علیها اعلام می نماید .
به همین جهت حضرت امام باقر علیه السلام می فرمایند:
« برای زن هیچ شناختی به اندازه رضایت شوهر مفید وثمربخش نیست.»( 17)

توصیه زهرا به ترویج اُمامت

برای حضرت علی علیه السلام باوجود حضرت زهر سلام الله علیها تجدید فراش وتعهد زوجات جایز نبود.
بنابراین آن حضرت درزندگی مشترکی که با فاطمه سلام الله علیها داشت نه تنها به این فکر نیفتاده بلکه هرکاری که موجب ملال خاطر آن مخدره می شد اجتناب کرد .
ازحضرت ابوذرآمده است که درحبشه به جعفرطیار برادرامیرالمومنین علیه السلام کنیزی اهدا شد جعفر پس از ورود به مدینه آن را به حضرت علی علیه السلام اهداکرد که ازوجود او درکارها جزئی خانه استفاده می شد.
حضرت علی علیه السلام احساس کرد ممکن است حضوراو درخانه برای فاطمه سلام الله علیها ملال آورباشد، ازاین جهت مولای متقیان او را آزاد ساخت. (18)
فاطمه سلام الله علیها نیز متقابلاً از امیرالمومنین علیه السلام رضایت کامل داشت وسعی می کرد حقوق شوهرش رابه طورکامل انجام دهد ومشکلی برای حضرت پیش نیاید .
حتی برای پیشگیری ازمشکلات آینده وبعد ازوفات ، سفارش کرد که با دخترخواهرش اُمامه، که دخترمطلوب وشایسته بود، ازدواج کند تا بدین وسیله هم مشکل نداشتن همسرجبران گردد وهم دراثرعلاقه وعاطفه قرابتی، تنهایی ویتیمی فرزندان حضرت زهرا سلام الله علیها تاحدودی تامین شود.
وصیت حضرت زهرا دراین مورد :
(یابن عّم رسول الله! اوصیک اوّلاًان تتزوّج بعد با بنۀ اختی«امامۀ» فانها تکون لو لدی مثلی فانّ الرجل لا بدّ لهم من النّساء.)
(ای پسرعموی پیامبر !نخستین وصیت من این است که بعداز من با دخترخواهرم امامه ازدواج کن،زیرا او برای فرزندانم مثل من مهربان است وازسوی دیگر داشتن همسر برای مردان یک ضرورت محسوب می گردد.)
این حدیث که با عبارات مختلف درمنابع شیعه وسنی آمده، می رساند که فاطمه سلام الله علیها دراستیفای حقوق شوهر، حتی دوران پس از وفاتش را نیز درنظر می گیرد وشوهرش رابه انتخاب همسر سفارش می کند. زیرا چنانچه درحدیث به طور منصوص اشاره گشته ، معمولا مرد بدون زن وزن بدون شوهر نمی تواند زندگی داشته باشد.
از این جهت حضرت حضرت علی علیه السلام بعد ازشهادت حضرت فاطمه سلام الله علیها نمی تواند زندگی مطلوبی داشته باشد و بعد از شهادت حضرت فاطمه سلام الله علیها در مدت کمتراز یک هفته با امامه ازدواج نمود وزندگی مشترک را با او شروع کرد (19)

پی‌نوشت‌ها
1. بحار الانوار ج 52 ص179
2. کشف الغمه ص 363
3. بحار الانوار ج43 ص81
4. وسائل الشیعه ج12 ص24 ح10
5. بحار الانوار ج35 ص237
6. بحار الانوار ج41 ص43
7. عوالم ج11 ص267
8. همان ص158
9. همان ص185
10. بحار الانوار ج43 ص134
12. کافی ج8 ص288
13. بحار الانوار ج 43 ص218
14. جلاء العیون ج1 ص219
15. همان ص224
16. جلائ العیون شبر ج1 ص217-218
17. خصال ج 2 ص 373
18.سفینه ج1 ص561
19. بحار الانوار ج43 ص147 ح3
20. سفینه البحار ج1 ص562