اين ادعا كه فهم قرآن آسان است ، گاه در گوشه و كنار از برخي افراد شنيده مي‌شود . می خواهیم بدانیم ريشه‌ی اين سخن كجاست ؟
رسول مكرم اسلام ، حضرت محمدبن عبدالله (صلي الله عليه و آله و سلم) بارها و در شرايط مختلف به طور شفاهي به اين مطلب اشاره فرمودند كه : قرآن و اهلبيت عليهم السلام دو يار جدا ناشدني‌اند و كساني كه به اين دو تمسك جويند هرگز گمراه نخواهند شد .
اما نگراني این پدر دلسوز امت ، از جدايي اين دو حجت الهي ، ایشان را بر آن داشت كه در آخرين روزهاي عمر شريفش امر به آوردن قلم و دوات كند به قصد آنكه اين توصيه بزرگ را مكتوب فرمايد؛ اما با جمله ی ((حسبنا كتاب الله )) از اين كار ممانعت كردند.
ليكن ديري نپاييد كه نياز به اين امر مهم احساس شد كه جامعه به افرادي عالم كه بتوانند آيات قرآن را به طور صحيح تبيين و پياده كنند، سخت نيازمند است . از اين رو همانها كه ادعا مي‌كردند ((كتاب خدا براي ما كافي است)) براي فراگرفتن تفسير دست به دامن ابن عباس (شاگرد اميرالمؤمنين) شدند و كعب الاخبارها را بر اهل بيت پيامبر برگزيدند و در تفسير حتي به اسرائيليات دل خوش كردند !!!امروزه نيز همانها كه دم از آسان بودن قرآن مي‌زنند ، خود به شرح و تفسير آن مي‌پردازند ، جلسات درس تشكيل مي‌دهند و جزوه و كتاب منتشر مي‌كنند .
در اينكه قرآن كتابي است جامع و ((تبياناً لكل شيء)) (1) بحثي نيست. اين كتاب آسماني حاوي همه‌ي علومي است كه مورد نياز و استفاده‌ی انسان است؛ اما آيا هر كسي مي‌تواند اين كليات را از قرآن استخراج كند ؟؟
آيا ممكن است يك فرد امي با مراجعه به كتاب المنجد ، از گنجينه‌ی علوم قرآن بهره‌برداري كند ؟!
آيا مي‌شود بدون تسلط در علم كلام ، آيات مربوط به اين علم را در قرآن بررسي كرد ؟! چگونه متصور است كسي كه ورقي از علم حقوق را مطالعه نكرده ، بتواند آمار آيات حقوقي قرآن را به دست آورد ؟ و ....
مي‌بينيم كه درتوان هيچ مفسري نيست كه بتواند تفسيري جامع و كامل بر قرآن بنويسد ، زيرا مفسرين معمولاً در يك يا چند رشته تخصص دارند نه در همه‌ی علوم . از سوي ديگر ما به وضوح مشاهده مي‌كنيم در قرآن امر به نماز شده اما كيفيت آن مطرح نشده است و يا امر به زكات كرده ولي از حد و نصاب و مقدار پرداخت آن ذكري به ميان نيامده است و ....
اين رسول خدا است كه بايد آنها را تبيين كند و توضيح دهد و حضرتش با حديث متواتر و غيرقابل انكار ثقلين ، اين گونه امور را به اهل بيت خود واگذار نمود .
بنابراين ، اين كتاب آسماني توأم با تبيين و توضيح رسول و خاندانش قابل استفاده است و تفسير حقيقي و كامل قرآن تنها از اين عزيزان ساخته است كه جامع همه‌ی علوم و عالم به ما كان و ما يكون مي‌باشند .
بدفهمي و غلط‌فهمي مفاهيم عاليه‌ی قرآن ، بسيار خطرناك است . آنچه سبب شد خوارج نهروان با اميرالمؤمنين (ع) به جنگ برخيزند ، بنا به فرمايش خود حضرت ، عدم درك صحيح قرآن بود ؛ با آنكه خوارج عرب‌زبان بودند و قرآن زبان مادري آنها بود اما در عين حال حضرت امير مي‌فرمايند : بايد قرآن براي آنان تبيين شود تا آن را درست بفهمند و به اشتباه نيفتند و نفوس مردم را به مخاطره نيندازند .گروهي براي اثبات اينكه قرآن آسان و همه‌كس‌فهم است به اين آيه شريفه تمسك مي‌جويند كه مي‌فرمايد :
و لقدیسرنا القرآن للذكر ، فهل من مدكر (2)
ما قرآن را آسان كرديم براي يادآوري ، آيا يادآورنده‌اي هست ؟
اما با كمي دقت به اين نتيجه مي‌رسيم كه آيه‌ی كريمه در مقام بيان مطلب ديگري است و آن اينكه : هرگاه الفاظ ، سليس و روان باشند ، مي‌توان زودتر آنها را فراگرفت ، سريعتر تلفظ نمود ، به راحتي تكرار كرد و پس از گذشت زمان به ياد آورد؛ اما اگر الفاظ ، مغلق ، مشكل و نامأنوس باشند ، زبان هنگام تلفظ آنها دچار مشكل شده و ديري نمي‌پايد كه به دست فراموشي سپرده مي‌شود و يكي از امتيازات قرآن نسبت به كلمات كاهنان همين رواني ، شيوايي و جذابيت بوده و هست كه خواننده و شنونده را شديداً تحت تأثير قرار مي‌دهد . خود قرآن كريم در جاي ديگر مي‌فرمايد :ما قرآن را بر زبان تو آسان ساختيم تا به وسيله‌ی آن پرهيزكاران را بشارت دهي و دشمنان سرسخت را از عذاب خدا بترساني .
همين سهولت عبارات بود كه موجب شد عده‌ی زيادي از صحابه‌ی پيامبر ، حافظ قرآن شوند .
حاصل آنچه در طی این دو نوشتار مطرح شد اینکه ، اين ادعا كه "فهم قرآن آسان است" به هيچ عنوان قابل قبول نيست و اين مطلب، نه به اين معني است كه قرآن، طلسم و رمزي است كه كسي قادر به درك آن نيست بلكه به اين معناست كه بايد كوشيد، با ابزارهايي كه بزرگان براي اين امر لازم شمرده‌اند و ما نيز در آينده به آنها اشاره خواهيم كرد به معارف ، احكام ، مواعظ و ديگر مطالب عاليه‌ی قرآن آگاهي يافت و آنها را در زندگي بكار گرفت ، زيرا بدون علم و تخصص لازم ، برداشت صحيحي از اين كتاب آسماني نخواهيم داشت . اين درست مانند آن است كه : يك انسان ناآگاه ، بدون داشتن تخصص ، وارد داروخانه‌اي شود كه انواع داروهاي شفابخش در آن موجود است؛ اما او خاصيت و اثر آنها و مقدار و زمان مصرف آنها را نداند ، چنين فردي چگونه خواهد توانست به هر بيمار آنچه را كه نياز دارد، عرضه كند و خواسته ي همگان را به طور صحيح تأمين نمايد ؟؟!!
منتخب از كتاب «آيا فهم قرآن آسان است؟»
از آيت الله سيد حسن فقيه امامي
با تصرف و تخليص
پی نوشت ها
(1) نحل/ 89
(2) قمر/17-22-32-40