همه‌ي ما زندگي شيرين و پرنشاط را دوست داريم و نسبت به شادكامي و طراوت علاقه‌اي فراوان نشان مي‌دهيم و از سختي‌ها و تلخي‌هاي زندگي دوري مي‌كنيم. پس خواسته‌ي هر انساني لذت بردن از زندگي و بهره‌بردن از نعمت‌ها در جهت شاد و بانشاط زيستن و احساس رضايت‌مندي از زندگي است. اما چگونه مي‌توان زمينه‌ي شاد زيستن را فراهم كرد؟
در پاسخ ابتدا بيان مي‌كنيم كه نشاط و شادابي از نيازهاي جدي انيان به شمار مي‌رود. انسان خموده كسل، ناموفق و ناكام خواهد بود. نشاط و سرزندگي به خانواده‌ها طراوت و تازگي مي‌بخشد. روحيه شاداب و با نشاط در روابط ديگران تأثير مثبت بر جاي مي‌گذارد . افراد با نشاط و سرزنده ، ملايم‌تر و انعطاف‌پذيرترند. همچنين نگاه مثبت‌تري بر زندگي دارند و آن را منفي ارزيابي نمي‌كنند و مشكلات را راحت‌تر پشت سر مي‌گذارند.
البته نكته‌ي مهمي كه نبايد فراموش شود اين است كه نشاط، شادابي بايد جمعي باشد و نه فردي. چرا كه نشاط فردي به رضامندي فردي و نشاط جمعي به نشاط خانوادگي منجر مي‌شود. بنابراين ما به چيزي به نام «نشاط جمعي و خانوادگي» نياز داريم. نشاط خانوادگي عبارت است از شادابي مشترك و حاكم بر كل اعضاي خانواده و مجموعه افراد در روابط ميان آنها.
از ديدگاه اسلام ، شادي موجب انبساط روحي و برانگيخته شدن نشاط در انسان مي‌گردد. امام علي عليه‌السلام در اين‌باره مي‌فرمايند: السرور يبسط النفس و يشير النشاط 1 شادي روح را باز و نشاط را برمي‌انگيزد.
در واقع هيجانات و شادي‌ها با بسط روحيه درون انسان موجب به وجود آمدن امكانات لازم براي فعاليت و زندگي مي‌شود.
در واقع همه‌ي خانواده‌ها بايد بخشي از تعامل‌هاي خود را به شادي‌ها اختصاص دهند و اين توانمندي را در خود ايجاد كنند.
و با توجه به اين كه انسان داراي دو بعد مادي و معنوي است پس لذت و شاد يبايد همه جانبه و متوازن باشد و در هر دو بعد مورد توجه قرار گيرد. از جمله لذتهاي مادي ، لذت شوخي و خنده است. پيامبر خدا صلي‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم يكي از ويژگي‌هاي اهل ايمان را شوخ‌طبعي آنان مي‌دانند. 2 شوخي و خنده ، موجب كاهش فشارهاي رواني و رفع غم و اندوه نيز مي‌گردد. بنابراين خانواده‌ها مي‌توانند با استفاده از اين عمل نشاط و شادي را به خانواده بياورند. سيره‌ي رسول خدا صلي‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم چنين بود كه وقتي يكي از اصحاب خود را غمگين مي‌ديد، او را شاد و مسرور مي‌ساخت.
البته نكته‌ي مهمي كه بايد به آن بسيار توجه داشت اين است كه خنده و شوخي مانند هر امر ديگري حدي دارد كه اگر از آن تجاوز شود، تأثير منفي خواهد داشت. در روايات اسلامي از شوخي نسنجيده به عنوان دشنام كوچك ياد شده است. 3 شوخي نبايد موجب آزار و ناراحتي طرف مقابل شود. شوخي اگر نسنجيده باشد حرمت بين خانواده را از بين مي‌برد و به خانواده آسيب مي‌زند.
به اين سخنان اميرالمومنين عليه‌السلام درباره‌ي شوخي نسنجيده دقت فرماييد:
- از شوخي بپرهيزيد، زيرا كه شوخي بدخواهي مي‌آورد و كينه بر جاي مي‌گذارد. و آن دشنام كوچك است. 4
- هر چيزي را بذري است و بذر دشمني شوخي است. 5
- شوخي زياد آبرو را مي‌برد. 6
بنابراين شوخي نسنجيده نادرست، موجب برانگيخته شدن عواطف منفي شده و در نتيجه موجب نفرت و كينه مي‌گردد. پس هر خانواده‌اي در كنار توانمندي در شوخي كردن نيازمند مهارت در سنجيده بودن آن نيز دارد تا صميميت و محبت و شاد بودن را ايجاد نمايند.
از ديگر بسترهاي لازم براي لذت بردن از زندگي «امنيت» است.
حضرت علي عليه‌السلام در رابطه ميان دو مفهوم امنيت و شادي فرمود‌ه‌اند: هر شادي نياز به امنيت دارد. 7
پس زندگي بدون امنيت جلوه‌اي نخواهد داشت. 8 زيرا شيريني آن بوسيله‌ي تلخي ترس از بين مي‌رود. 9
بنابراين بايد قدر اين نعمت گوارا را دانست و در حفظ و نگهداريش كوشا بود.
لذت ديگر سلامتي است، چرا كه اگر سلامتي وجود نداشته باشد ، ثروتمندترين افراد نيز از زندگي خود لذت نمي‌برند. امام علي عليه‌السلام در اين‌باره مي‌فرمايند: بوسيله‌ي عافيت، لذت زندگي درك مي‌شود. 10 و اين در حالي است كه سلامتي يكي از نعمت‌هاي فراوش شده است و براي لذت بردن از آن بايد قدر آن را شناخت.
لذت ارتباط يا روابط اجتماعي از ديگر نيازهاي انسان است چرا كه انسان دوست دارد با ديگران باشد و با آنان رابطه برقرار كند، در واقع تنهايي براي انسان تلخ و آزاردهنده است. انسان تنها، احساس خلأ مي‌كند ، احساس دردآوري كه هيچ چيز حتي ثروت و شهرت و رياست آن را پر نمي‌كند.
بخش مهمي از ناكامي‌ها يزندگي به خاطر ناكامي در روابط اجتماعي است. كسي كه نتواند با ديگران روابط رابطه‌ي صحيح و منطقي برقرار نمايد دچار تنش‌ها و مشكلات زيادي خواهد شد كه بر كل زندگي او تأثير خواهد داشت. پس موفقيت در روابط اجتماعي نيازمند برخورداري از مهارتهاي ارتباطي است و انس و صميميت يكي از عوامل مهم در نشاط و شادابي مي‌باشد.
از ديگر مسائل مهم در تأمين نشاط و سرزندگي ، لذت با هم بودن اعضاي خنواده و گذراندن اوقات مشترك با يكديگر است.
ناگفتني نماند كه داشتن همسري خوب و فرزند يا فرزندان صالح در ايجاد آرامش و نشاط بي‌تأثير نيست. پس خانواده از سوي پيوند جانها و روح‌‌هاست. در اجتماع جسمها و بدنها از سوي ديگر پايداري و رضايت‌مندي خانواده در گرو پيوند عاطفي و صميمي ميان اعضاي خانواده است و تجربه‌ي عاطفي مشترك ميان اعضاي خانواده كه از راه با هم بودن و وقت مشترك داشتن حاصل مي‌شود بر نشاط و سرزندگي خانواده مي‌افزايد. برخي ديگر از لذتهاي مادي عبارتند از :لذت تحرك و ورزش ، لذت پاكيزگي، لذت هديه و لذت شنيدن ، ديدن و... كه البته نبايد فراموش كرد كه نشاط دنيوي را بايد براي مطالبه آخرت به كار گرفت. امام علي عليه السلام در تفسير آيه‌ي شريفه: «وَلَا تَنسَ نَصِيبَكَ مِنَ الدُّنْيَا» 11 مي‌فرمايند: تندرستي، نيرو افراغ، جواني و نشاط را فراموش مكن تا با اين بهره‌ها دنيوي و آخرت را مطالبه كني. 12
نشاط بهره‌ي دنيوي ماست كه بايد براي نيل به سعادت اخروي و مطالبه آخرت از آن بهره گرفت. اما معنويت بعد ديگر از انسان است كه بايد لذت آن تأمين شود. غفلت از اين بعد موجب ناآرامي و ساكت روحي و رواني مي‌گردد. بعد معنوي انسان نيز بايد ارضا گردد تا نشاط و شادابي فراگير و پايدار تحقق يابد.
رابطه با خداوند ، نشاط و شادابي را در انسان برمي‌انگيزد. خداوند بهترين مونس و همدم انسان است و با او انسان احساس آرامش مي‌كند. قرآن كريم مي‌فرمايد: «أَلاَ بِذِكْرِ اللّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ» 13 آگاه باشيد كه با ذكر خدا دلها آرام مي‌گيرد.
بنابراين نياز به خدا يكي از نيازهاي اساسي انسان است و تا خدا در زندگي انسان نباشد، زندگي بي‌معنا خواهد بود و زندگي بي‌معنا سرد و بي‌یوح است و آنچه مهم است اين است كه ياد خدا از عوامل مهم نشاط و شادابي در زندگي است. نقش ياد خدا در نشاط انسان با تعبيرهاي مختلفي در آيات و روايات وارد شده است. ياد خدا موجب آرامش و اطمينان دلها، جلاي دلها، شرح صدر، حيات دل، نورانيت قلب، لاوت زندگي، دوستداران خدا و اهل تقوا و يقين و ... مي‌گردد. و غفلت از ياد خدا باعث خود فراموشي و قساوت قلب و مردن دل مي‌گردد.
آنچنان نقش ياد خدا اساسي است كه بدون آن نمي‌توان انتظار نشاط داشت. خداوند متعال در آيه 124 سوره‌ي طه مي‌فرمايند: « وَمَنْ أَعْرَضَ عَن ذِكْرِي فَإِنَّ لَهُ مَعِيشَةً ضَنكًا » و هر كس از ياد من روي گرداند زندگي سختي خواهد داشت.
به اين مناجات زيباي امام سجاد عليه‌السلام در مناجات پانزده‌گانه توجه نماييد كه مي‌فرمايند:
كيست كه حلاوت محبت تو را چشيد و ديگري را به جاي تو برگزيد؟! و كيست كه نزد تو انس گرفت و روي از تو برگزفت؟! 14
به اميد آنكه همواره به ياد داشته باشيم «با خدا بودن» عامل اساسي رضايت است و اين حلاوت و شيريني مربوط به لذتهاي معنوي انسان است كه مي‌تواند نشاط روحي و رواني را براي انسان به ارمغان بياوريد. پس به دنيال آن باشيم كه اين شيريني و حلاوت را بچشيم و هرگز از آن روي‌گردان نشويم.
پی نوشت ها
1-غررالحكم: ح2023
2-تحف‌العقول ص49
3-كافي 2/665/15
4-الكافي: 2/664/12
5- غررالحكم:7316
6-الكافي2/664/12
7- بحارالانوار ج78 ص7
8- غررالحكم ح 10259
9-غررالحكم ح10257
10- غررالحكم ح 11155
11- قصص/77
12-آمالي صدوق: ص190 ج10
13- رعد/28
14- بحارالانوار ج94 ص148