1368730145650091 large

بهترين جلوه بندگي و اطاعت الهي، نماز است كه تعبيرات قرآن كريم و روايات رسيده از معصومين «عليهم السلام» نشان از اهميت و ارزشمندي آن دارد. نماز مانند هر عبادت ديگري، داراي آداب و شرايط كمال و صحت و قبول است. حقّ الناس، غيبت، شراب خواري، عدم تولّي و تبرّي نسبت به اهل بيت «عليهم السلام»، آزار پدر و مادر و نافرماني از شوهر از موانع قبولي نماز شمرده شده اند.
همچنين نماز كسي كه ركوع و سجود را درست به جا نياورد، عمداً متوجه اطراف خود باشد و خشوع (توجه دل به خدا) نداشته باشد، كامل نيست.1
در روايات آثار زيادي براي نماز برشمرده اند؛ از جمله اينكه: نماز، معراج مؤمن است؛ ستون دين؛ محور زندگي2؛ جواز عبور آدمي از پل صراط و ورود به بهشت و باعث قبولي اعمال ديگر است كه اگر پذيرفته نشود، نوبت به حسابرسي اعمال ديگر نخواهد رسيد.3 و خداوند عزّوجلّ در قرآن فرموده است: نماز را برپا دار كه نماز از كار زشت و ناپسند باز مي دارد.4 و فرمود: خدا را شكر كنيد اگر تنها او را مي پرستيد.5 اما بايد به اين نكته نيز توجه داشت كه: در روايات آمده است: همانا آن مقدار از نماز كه با توجه قلبي بوده، بالا برده مي شود.6
بنابراين اگر نمازي بدون حضور قلب باشد، به يقين در انسان مؤثر نبوده و نبايد انتظار داشت آثار نماز بر نمازگزار مترتب گردد؛ چنين نمازي هيچ گاه "معراج مؤمن" نخواهد بود و انسان را از فحشاء (گناه شخصي) و منكرات (گناه علني) باز نخواهد داشت. پيامبر اكرم «صلي الله عليه و آله و سلّم» فرمودند: خداوند نماز بنده اي را كه دلش با بدنش حضور ندارد، نمي پذيرد.7 امير المؤمنين «عليه السلام» ضمن هشداري، چنين توجيه فرمودند:
نبايد يكي از شما از روي كسالت و خستگي و در حال چرت زدن مشغول نماز شود و نبايد در حال نماز حديث نفس كند و به غير نماز سرگرم گردد؛ زيرا در حال نماز در حضور پرودگارش قرار گرفته و بهره ي بنده از نمازش به اندازه حضور قلب است.8
صحبت كردن با خدا، بدون دلدادگي و توجه، نوعي توهين و بي ارزش دانستن مخاطب تلقي مي شود كه بايد از چنين نمازي استغفار نمود و از عاقبت و عقوبت آن ترسيد.
اگر در نماز، گم شده هاي انسان پيدا شود، چنين نمازي چندان اثر نخواهد داشت. نماز بايد انسان را از دنيا جدا كند . اگر نمازهاي ما اثري در روح ما نگذارد، نه تنها عامل باز دارنده از گناه نيست، چه بسا موجب بدبيني و خود بزرگ بيني ما هم باشد. چرا كه با خواندن نماز، احساس كاذب نزديكي به معبود پيدا مي كنيم؛ و همين احساس، خود موجب دوري از خداست. اما:
نكته قابل توجه اين است كه حضور قلب از شرايط صحت نيست؛ يعني عدم حضور قلب در نماز، موجب باطل بودن نماز نمي شود. چه بسا شيطان نيز از اين طريق انسان را وسوسه كند و عده اي اين عامل را بهانه اي براي ترك نماز قرار دهند؛ ولي بايد دانست چنين نمازي بي فضيلت است و اثر معراجي خود را از دست مي دهد.
اكنون به اختصار برخي از عوامل حضور قلب در نماز و راهكارهاي آن را بيان مي نماييم:
عامل اصلي حضور قلب، ذكر خداوند است و هر آنچه با "ياد خداوند" مخالفت كند، موجب پراكندگي خاطر مي گردد. به فرموده ي بزرگان: «معصيت، روح را مكدّر مي كند و نورانيت دل را مي برد.»9
براي حضور قلب در نماز دو راهكار كوتاه مدت و بلند مدت وجود دارد. منظور از راهكارهاي كوتاه مدت، درمان قبل و حين نماز است و درمان بلند مدت، يعني برنامه اي كه بايد در طول روز مد نظر داشت؛ چرا كه عدم حضور قلب، به طور عمده محصول اعمال شبانه‌روزي است.
عمده راهكارهاي بلند مدت به مسأله "پرهيز از گناه و نحوه ارتباط با خداوند" باز مي گردد.
در مورد راهكارهاي بلند مدت و مسأله پرهيز از گناه بايد گفت: خداوند در حديث قدسي فرموده است: «بنده اي كه هواي نفس و شهوتش را بر اطاعت من ترجيح دهد، كمترين عقوبتش اين است كه او را از لذت مناجات محروم مي كنم.»10
گناه كه اغلب به دنبال پيروي از دل بخواه هاي انسان پديد مي آيد، بر اثر تكرار، حال عبادت را از انسان سلب مي كند؛ دل آلوده به گناه نمي تواند با خداوند، آن هم در حال نماز ارتباط برقرار كند. در واقع گناه، رودرروي خدا ايستادن است. از همين جهت، پيامبر اكرم «صلي الله علي و آله و سلّم» فرمودند: «كوچكي گناه را نبينيد، بلكه ببينيد به چه كسي گستاخي كرده ايد.»11
آرام آرام، انسان بر اثر تكرار گناه در مسير كفر قرار مي گيرد؛ مانند دشمنان اهل بيت «عليهم السلام» كه به ظاهر نماز مي خواندند و روزه مي گرفتند اما در مسير غير الهي تا مرز كفر پيش رفتند.
برخي بزرگان براي ارتكاب معصيت و عادي شدن آن، چندين دليل ذكر كرده اند:
غفلت از ضررهاي آخرت و توجه زياد به دنيا؛ غفلت از نياز خود به خدا و نعمتهايش و غفلت از نعمتهاي خدا كه لحظه به لحظه به ما مي رسد؛ غفلت از عاقبت گناهان در برزخ و قيامت و ...
پس ابتدا بايد گناه را از زندگي حذف كرد تا عبادت اثر كند و لذت مناجات چشيده شود.
از مهمترين راهكارهاي ترك گناه مي توان به موارد زير اشاره كرد:
1. مقابله با علت گناه؛ مثلا خوردن غذا و نوشيدني هاي حرام يا دوست و رفيق نامناسب، مي تواند زمينه ساز و علت گناهان زيادي شود.
2. پرهيز از موقعيت و زمينه هاي گناه؛ ممكن است براي بسياري از افراد، وسايلي مانند اينترنت، ماهواره، موبايل، كتابهاي غير اخلاقي و ... انجام گناه را آسان كرده باشد. همچنين مجالس لهو و لعب و مجالسي كه موجب غيبت و دروغ و تهمت مي شود.
3. پرهيز از عوامل غفلت زا؛ دوري از لهو و لعب عامل مهمي در دوري از گناه است. مانند شنيدن موسيقي، مهمانيها و گفتگوهاي بيش از اندازه و بي فايده، ديدن فيلم هاي بيهوده و سرگرمي هاي غير مفيد و ... در غافل شدن انسان و دوري از ياد خدا مؤثر است.
شهيد مطهري مي فرمايد: هر اندازه كه انسان به ياد خدا باشد، كمتر معصيت مي كند.12
4. شناخت گناهان؛ شناخت گناه، خود موجب دوري از آن خواهد شد؛ مانند اطلاع يافتن از يك ويروس خطرناك كه انسان سعي مي كند به آن مبتلا نشود. براي شناخت گناهان و آثار آنها، لازم است اطلاعاتي به دست آوريم.13
5. دعا؛ دعا، توكل، توسل جدي به درگاه خدا و در واقع پناهنده شدن به درگاه خداوند و ائمه اطهار «عليهم السلام» براي حفاظت از گناه و دفع وسوسه هاي شيطان و توفيق عبادت و بندگي بسيار مؤثر مي باشد.
6. توبه حقيقي؛ مهمترين راه براي زدودن گناه از دل، توبه لفظي و قلبي است و خدا بسيار توبه كنندگان را دوست دارد.14
حديث مشهور نبوي نيز اين بشارت را به گنهكاران داده است: كسي كه از گناه توبه كند، چنان است كه گناه نكرده باشد.15
و اما در مورد نحوه ي ارتباط با خدا بايد گفت كه هر چه درجات و مراتب معرفت ما نسبت به خدا بيشتر باشد، خضوع و خشوع ما در عبادت بيشتر خواهد بود. پس بايد بيشتر خدا را بشناسيم. پيامبر اكرم «صلي الله علي و آله و سلّم» فرمودند: «آنچنان خدا را عبادت كن كه گويا او را مي بيني و اگر تو او رانمي بيني، او تو را مي بيند.»16
همينكه بدانيم او ما را مي بيند، سعي مي كنيم بيشتر مراقب رفتار و حركات خود باشيم و در محضر خدا معصيت نكنيم.
توجه به ساير صفات الهي همچون علم، قدرت و مالكيت و حاكميت مطلق الهي، معرفت انسان را بيشتر نموده و در نتيجه موجب ارتقاي كيفيت اعمال عبادي و اخلاص در عمل مي شود و اگر عبادت ما از روي صدق و صفا و با دعا و خواهش و التماس از خداوند باشد، قطعا خواست ما كه داشتن حضور قلب است، بي پاسخ نخواهد ماند.
امام صادق «عليه السلام» فرموده اند: «شيريني عبادت را طلب كردم، سرانجام آن را در ترك معصيت يافتم.»17
عدم لذت از عبادت و مناجات با خدا، اول عذابي است كه خدا براي معصيت كاران در نظر گرفته است. شيريني و درك عبادت، تنها در پي اطاعت خدا محقق مي شود و ما بايد اين توفيق را از خدا بخواهيم كه او بسيار بخشنده و كريم و مهربان است. چه، لذت بردن از عبادت نعمتي است كه تنها به توفيق الهي حاصل مي شود.
و اما راهكارهاي كوتاه مدت، اعمالي است كه شخص مي تواند براي هر نماز در همان چند دقيقه انجام دهد و نتيجه آن را ببيند كه عبارتند از: رعايت آداب ظاهري، مكان مناسب و توجه به ويژگي مكان نماز، اهميت دادن به مقدمات نماز، ياد مرگ، حفظ آرامش بدن و ايجاد تمركز، دقت در اجزاء نماز، توجه به معاني الفاظ، انصراف لحظه اي از خطوات ذهني، خواندن نافله، تنظيم خواب و خوراك و...
بايد توجه داشت كه بخشي از اين آداب مربوط به مقدمات نماز و برخي مربوط به هنگام نماز و برخي مربوط به بعد از نماز است كه رعايت اين موارد كه برخي بدون هيچ گونه زحمت و هزينه اي است، مي تواند بر كيفيت نماز اثر گذاشته و در حضور قلب نيز مؤثر باشد. انجام مستحبات نيز موجب توجه و تمركز بيشتر و نشانگر اهميت به نماز است و انجام مكروهات موجب عدم تعادل جسمي و مشغوليت ذهن است؛ بنابراين شايسته ترك است.
برخي از مستحبات نماز عبارتد از: مسواك كردن قبل از نماز، استعمال عطر، استفاده از مُهر كربلا، پوشيدن لباس سفيد و پاكيزه، گفتن اذان و اقامه، دعا كردن در سجده، گفتن اعوذ بالله من الشيطان الرجيم بعد از تكبيرة الاحرام و ...
و اشاره كوتاهي داريم به بعضي از مكروهات: پوشيدن لباس تنگ يا عكسدار، خواندن نماز هنگام خواب آلودگي، ايستادن در مقابل عكس يا آينه، ايستادن در مسير رفت و آمد، توجه به اطراف، سكوت كردن براي شنيدن سخن ... 18
نماز اول وقت:
بهترين عبادت را بايد در بهترين وقت به جا آورد. بايد به گونه اي برنامه ريزي كنيم كه بتوانيم نماز را در وقت فضيلت بخوانيم و آن را جزء كارهاي روزانه قرار دهيم و همانگونه كه با ديگران وفا مي كنيم، به عهد با خدا نيز وفادار باشيم. هرچند وقت نماز وسعت دارد؛ اما «نماز در اول وقت، رضوان الله و مورد خشنودي خداوند است و آخر وقت، باعث غفران ماست.» 19
امام صادق «عليه السلام» مي فرمايند: «فضيلت نماز اول وقت بر آخر وقت، مانند فضيلت آخرت بر دنياست.» 20
خواندن نماز در اول وقت، نشان دهنده مهم بودن نماز است. انجام هر كاري در اول وقت غير از نماز، يعني اينكه با زبان بي زباني مي گوئيم: «كار دارم»
و خيلي كه مراعات كنيم، با عجله و شتاب آن را به جا مي آوريم. از نظر امير المؤمنين «عليه السلام»: «نزد خدا، عملي محبوبتر از نماز نيست، پس چيزي از امور دنيا، شما را از اوقات نماز باز ندارد.» 21 اين گفته شهيد رجاييي را به خاطر بسپاريم كه : به نماز نگوئيد كار دارم؛ به كار بگوئيد وقت نماز است. و همچنين آخرين وصيت امام صادق «عليه السلام» را كه اهتمام به نماز را ملاك و معيار شفاعت ايشان براي شيعيان بيان فرموده اند. 22
نماز جماعت:
نماز جماعت از مستحباتي است كه از راه هاي تحصيل حضور قلب از آن ياد شده است و از اهميت زيادي برخوردار است.
توسل به امام عصر «عليه السلام»:
از جمله شرايط قبولي عبادات، ولايت امام شايسته است كه هر آنچه از اعمال و عبادات و معارف الهي به ما رسيده است به تلاش امامان معصوم «عليهم السلام» بوده است. چه سختي هايي كه پيامبر اكرم «صلي الله عليه و آله و سلّم» در تبليغ دين تحمل ننمودند و چه ستم هايي كه به خاندان ايشان وارد نيامد. پس شايسته است كه از خدا بخواهيم تا به خاطر آنان، عمل و عبادت ما را بپذيرد و خصوصاً اينكه امام «عليه السلام» در هر زمان و هر مكاني از مهمترين و بهترين شاهدان اعمال ما به شمار مي آيند. از همين رو جلب توجه امام به وسيله توسل، آن هم در آغاز نماز، مي تواند عنايت ايشان را جلب كند و به يقين نيم نگاه آنان زندگي ما را -كه عبادت بخشي از آن است- بهتر مي نمايد و از جمله راههاي اصلاح نماز، توسل جدي به حضرت حجّت "ارواحنا فداه" پيش از ورود در نماز ذكر شده است.23چرا كه امام عصر «عليه السلام» بر پا دارنده ي نماز و بهترين نمازگزار است و مي تواند ما را نيز در اين راه ياري نمايد و اين نكته اي است كه مرحوم آيت الله بهجت (رحمة الله عليه) براي حضور قلب در نماز ارائه فرموده اند و نيز در دعاي ندبه مي خوانيم «... واجعل صلاتنا به مقبوله»
در اسلام، ورود به نماز آداب و شرايطي دارد كه اگر آنها را رعايت كنيم، حضور قلب بهتري پيدا خواهيم كرد. مگر نه اينكه اگر شخصيت مهمي از ما خواسته باشد فلان ساعت نزد او برويم، قبل از هر چيز خود را آماده ي ديدار مي كنيم تا وقتي به حضور او رسديم، به بهترين كيفيت حاضر شده باشيم؟
فراموش نكنيد هواپيما نيز براي پرواز خود نيازمند مقدماتي است تا بتواند با سرعت مناسب دُور بردارد و از زمين اوج بگيرد. نماز پرواز ملكوتي و معراج مؤمن است؛ بدون مقدماتش نمي توان اوج گرفت و لذت برد.
كسي كه رو به خدا مي رود، نبايد آن را بي ارزش بداند؛ نماز كار مهمي است و بايد براي آن برنامه ريزي داشت. در صورت امكان براي هنگام نماز تا بيست دقيقه هيچ برنامه اي نريزيم و آن را به نماز اختصاص دهيم و حتي الامكان سعي كنيم آداب و شرايط ورود به نماز را رعايت كنيم تا بتوانيم با آرامش نماز بخوانيم و به كلمات و معاني نماز توجه كنيم كه اين كار كمك مؤثري براي توجه بيشتر به خدا در نماز است.
در پايان نكته ي مهمي را يادآور مي شويم كه برخي از بزرگان فرموده اند: از روي اختيار حضور قلب را از دست ندهيم. 24 يعني اگر به هر دليلي در نماز، تمركز خود را از دست داديم، همان لحظه كه متوجه حواس پرتي خود شديم به نماز برگرديم. اين نكته در دراز مدت، حضور قلب را براي انسان به ارمغان خواهد آورد و بهترين راهكار كوتاه مدت براي ايجاد حضور قلب در نماز است و فراموش نشود كه اين مسأله نيازمند تكرار و تمرين است تا به مرور زمان قوه ي خيال و ازدست رفتن تمركز در نماز به راحتي كنترل خواهد شد.

پی نوشت ها
1. منتخب ميزان الحكمة، احاديث 3610-3638.
2. نهج البلاغه، نامه 27.
3. وسائل الشيعه، ج4، ص34.
4. سوره عنكبوت، آيه 45.
5. سوره بقره، آيه 172.
6. بحارالانوار، ج84، ص238.
7. مستدرك الوسائل، ج4، ص111.
8. وسائل الشيعه، ج5، ص477.
9. صداي سخن عشق، ص108.
10. الاخلاق(فارسي)، ص354.
11. بحارالانوار، ج4، ص170.
12. در اين مورد مي توان به كتب زير مراجعه كرد: كتاب «ثواب الاعمال و عقاب الاعمال» نوشته شيخ صدوق؛ كتاب «گناهان كبيره» نوشته شهيد دستغيب و كتاب «كيفر گناه» نوشته سيد هام رسولي محلاتي
13. تذكرة المتقين، ص210.
14. گفتارهاي معنوي، ص79.
15. سوره بقره، آيه 222.
16. وسائل الشيعه، ج16، ص75.
17. مستدرك الوسائل، ج12، ص173.
18. مستحبات و مكروهات لباس نمازگزار، مكان نمازگزار و اجزاي نماز مانند قرائت و ركوع و سجود و ... در رساله هاي مراجع معظم ذكر شده است.
19. مستدرك الوسائل، ج3، ص101.
20. الكافي، ج3، ص274.
21. وسائل الشيعه، ج4، ص113.
22. الكافي، ج3، ص270.
23. به سوي محبوب، ص64.
24. به سوي محبوب، ص62.

نوشتن دیدگاه


تصویر امنیتی
تصویر امنیتی جدید